Pepe

Lakune sajak kesusu banget kaya ana sing disumelangi yen selak kepancal. Paraga mau terus mlaku nguncluk ora ngrewes kahanan sakiwa tengene, kamangka awan iku kahanan lalu lintas rame banget padha rebut banter, swarane klakson mobil lan motor kaya mbudheg-mbudhege kuping wae, isih ketambahan bledug ketiga kang mabul-mabul ora karuwan. Tekan ngarep kabupaten wong mau terus ngener lapangan sangarepe kabupaten, lan lhadalah rak tenan ta,..... paraga mau terus cucul klambi lan kathok dawa, sing dienggo kari kathok kolor werna putih mangkak. Paraga kuru aking mau jebul nglakoni Pepe karo ngadeg sedhakep madhep mengulon pernahe pak bupati ngantor. Panase srengenge sing manggang geger lan sirahe diampet sakuwate. ”Yen aku wis ngene iki yen ora digatekake ya kebangeten tenan”, mbok menawa ngono batine paraga mau. Wong-wong sing padha weruh solah tingkahe paraga mau wiwit padha nyawang saka kadohan awit ora gelem nyedhak amarga panase srengenge kaya mbenthetake sirah, kabeh padha gedheg-gedheg gumun. Ana wong pepe,.. ana wong pepe,.. ueeeedan tenan jaman saiki kok ana wong wani pepe, njur apa paedahe ana DPRD?, aloke sing padha nyawang. Papan sak pinggire lapangan mau dadi kaya pasar tiban, wong-wong padha nglumpuk nonton kahanan sing dianggep ora lumrah lan sarwa nekat mau. Bocah sing lagi mulih sekolah padha mandheg sakperlu nonton. Sing numpak kendharaan ya padha leren melu nyawang kahanan mau, pegawe sing lagi makarya neng kantor padha metu melu nonton wong ya ora akeh gaweyane wae. Kahanan mau dimupangatke para bakul es lan bakul dhawet lan bakul jajanan. Dheweke wiwit nawakake dagangane dhewe-dhewe, ”es, es,..es dhawet nyewu rupiyah legi tanpa sakarin lumayan kena kanggo tamba ngelak”, ”blanggrenge mas,...empuk-empuk limang atusan mawon,....”, ”tempene gembus lumayan kena kanggo subal weteng, sewu rupiyah entuk papat gedhe-gedhe...mangga-mangga mboten sah pekewuh”, ”tahu gorenge tasih anget nyewu telu gratis lombok”,... mangga-mangga selak ketelasen lho, tela godhog nggih wonten, mangga-mangga mboten sah milih sedaya sae, ora lanang ora wedok ditanggung ngendhog, mangga telane legi-legi,.. ”koran-korane, majalah nggih wonten, beritane sae-sae, menika Krisdayanti sampun dados randha, mangga-mangga sinten ingkang purun namung kalih ewu rupiyah mawon, napa TTS kangge ngasah pikir ben pinter golek dhuwit,.. aja nganti kaya bakule”, ujare bakule koran karo cengar-cengir, saka kadohan keprungu swarane sempritan juru parkir dadakan. Para petugas polisi pamong praja nyedhaki paraga kang lagi laku pepe mau karo nakoni lan ngerih-erih supaya nglereni anggone pepe. ”Apa karepmu ta pak kok njenengan nindakake pepe iki, wis ta ayo dilereni, njenengan rak duwe wakil ning DPRD?, usul wae marang wakilmu mengko rak ya diaturke marang pemerintah”, pangajake polisi pamong praja mau kanthi alus. Kabeh mau ora direwes babar blas, paraga mau tetep meneng karo nyawang tanpa kedhep gedung kabupaten sing katon magrong-magrong, joglone dhuwur ngranggeh langit ngungkuli gunung. ”Tak wenehi wektu sepuluh menit kanggo mikir, yen ora gelem nglereni pepe kowe mengko bakal tak peksa tak gawa minggir, ayo sandhange ndang dienggo!”, pangancame polisi pamong praja sing sajak wis kentekan akal. ”Terus,... terus.... pak aja wedi, rakyat neng mburimu kabeh!”, swarane wong nonton sing sajake menehi dhukungan marang paraga pepe mau karo keplok-keplok. Krungu swarane sing padha nonton mau sajake atine petugas polisi pamong praja dadi kedher. Polisi lalu lintas wiwit mudhun menyang tengah ratan awit ratan gedhe mau dadi macet. Ana sakwenehing wong wadon ayu nyedhaki paraga laku pepe karo nggawa kamera photo model anyar, juru warta ayake, ”sapa jenengmu pak, lan apa tujuwanmu laku pepe ?”, paraga mau mung meneng wae. ”Apa wis ora ana dalan liya sing luwih becik, eman lho pak ragamu bisa lara mengko!”. Bareng ora oleh wangsulan juru warta mau takon liya, ”apa njenengan rumangsa ora cocok karo kahanan ing kabupaten iki?”, paraga mau mung manthuk tandha mbenerake. Jethet,...jethet,.. jethet swarane kamera njupuk gambar paraga mau ping telu. ”Apa njenengan wis usul marang wakil njenengan sing aneng DPRD?”, paraga mau gedheg-gedheg menehi tandha yen durung. ”Yen ngono njenengan kleru, mesthine ya usul dhisik karo wakile!”, guneme juru warta menehi pangerten. Paraga mau meneng sedhela banjur nutupi kupinge lan merem mripate aweh tandha yen wakile sing aneng DPRD saiki wis budheg lan picek. ”Terus apa sing njenengan jaluk marang pak bupati?”, paraga mau meneng wae. ”Apa njenengan isih nganggur?, apa njenengan isih keluwen lan kamohan?, apa njenengan ora duwe omah? Apa njenengan duwe kulawarga sing lagi nandang lara ora kuwat nyang rumah sakit?, apa juru warta lan koran ora mehak wong cilik?, apa njenengan ora oleh bageyan dum-duman dhuwit bantuan korban lindhu utawa korban banjir?, apa omah njenengan kena gusuran tanpa oleh ijol kang murwat?, apa njenengan putrane ora bisa sekolah?, apa njenengan ora oleh rasa adil lan tentrem?, apa njenengan oleh layanan petugas kelurahan sing ora sakmesthine?, apa njenengan,..... seeet,... paraga mau nempleke drijine aneng lambene aweh pertandha supaya juru warta mau ora nakoni maneh. Juru warta mau nakoni marang paraga pepe, nanging sejatine pitakonane mau ya wangsulane. Kabupaten Banjarjumput pinangka kabupaten sing lemahe subur lan akeh asil tambang mau pancen sugih mblegedhu, asile mas, tembaga lan lenga patra wae kudune wis nyugihake kabeh rakyate, nanging emane rakyate padha urip kesrakat kurang pangan, akeh sing isih padha nganggur, gedung sekolah padha ambruk, dalan-dalan padha rusak kaya kubangan kebo, lan kahanan ora tentrem dirasakake kabeh wargane, sakdalan-dalan kebak wong ngemis lan wong mbarang golek tibane dhuwit receh, akeh kere sing turu aneng ngemperan toko, akeh wong edan kluyuran turut dalan ora kerumat becik. Apa pak bupati bodho?, mesthi wae ora ning pintere mung kanggo minteri wong cilik, apa pak bupati seneng dhuwit?, mesthi wae malah kepara ngglagut, malah mripate dadi malih ijo. Jebul kabeh sing ditindakake pak bupati mau banjur dinut karo kabeh andhahane, kabeh padha sayuk rukun nyambut gawe bebarengan kanggo muktine dhewe-dhewe, suwalike kabeh rakyate padha keleleran uripe. Oleh pelaporan saka andhahane menawa ana paraga kang lagi pepe, pak bupati caos prentah supaya paraga mau gelem nglereni. ”Sampun wongsal-wangsul kula kengken leren nanging mboten purun kok pak, piyambakipun namung kendel lan merem mawon”, wangsulane polisi pamong praja sing pinitaya ngadhepi paraga mau. ”Ya dielus dhisik apa penjaluke dituruti, kuwi rak trekahe LSM sing butuh dhuwit, yen ora gelem ya dipeksa ngono wae kok bingung!”, wangsulane pak bupati kang duwe asma Drs, Dursasana,MSi entheng. Sansaya awan sing nonton laku pepe mau sansaya akeh, malah let sedhela tanpa ana sing ngomando sing padha nonton padha mlebu lapangan nyedhaki lan rak tenan ta,.... padha melu cucul klambi lan kathok, swasana dadi tambah gayeng, saiki kedadeyan ana laku pepe masal.

”Sedulur-sedulur kabeh tak suwun enggal–enggal nglereni laku pepe, pak bupati wis pirsa lan ngerti kabeh penjalukmu, lan sing luwih wigati, penjenengane arep ngowahi kahanan iki sak cepete, APBD tahun ngarep bakal mehak wong cilik, pokoke samubarang bakale murah lan gratis!”, swarane pandaya wara keprungu saka kadohan. Krungu swara saka pandaya wara mau kabeh sing melu laku pepe padha gedheg-gedheg ora percaya. ”Terus,... terus aja wedi, aja gampang percaya iki mung janji-janji kosong kaya biyasane!”, swarane sing padha nonton karo surak-surak banter, ”Hidup rakyat!, hidup wong cilik!”. Dumadakan saka lawang ngarep kabupaten teka pasukan polisi dalmas sak bregada sing siyaga nggawa tameng lan penthungan, kabeh sing melu laku pepe mau digeret lan dipeksa munggah trek digawa menyang kantor polisi, swasana banjur dadi luwih adhem. Esuke para warga kabupaten Banjarjumput padha golek kabar, nanging bareng maca koran dina iku, kabeh padha kuciwa, babar blas ora ana wartane bab laku pepe sing ditindakake para warga. ”Ah,.. yen ngene iki jenenge ya mbelgedhes tenan!”, ujare sing dhek wingi awan dadi paraga laku pepe karo mesem kecut.

&&&&

Omah tulis (omahe para penulis)

Wonten ing kabupaten Sukoharjo Jawa tengah sampun wonten paguyuban warga ingkang sami remen nulis ingkang awujud seratan punapa kemawon, ingkang asipat fiksi utawi non fiksi, paguyuban kalawau mawi tenger utawi nami ”Omah tulis”, paguyuban ingkang madeg nalika tanggal 8 September 2010 dipun sepuhi dening sedherek Daniel Agus Maryanto lan juru tulis Bambang Hermanto, dene para anggota ingkang sampun nggabung wonten pakempalan menika antawisipun sedherek: Sumedi, Sugiharto Budi Darmawan, Santi, Doni Kurniawan, Egrit Puspitawati, Warsito, Bambang Sugiri, Adiguna Prasetya Utama, Sidik Pramono, Galih Purnomo, Trianto, Indarto, Cecep Khoirul Saleh, Lena, Nardi. Para anggota kalawau anggadhahi latar belakang ingkang werni-werni kados: juruwarta, pedagang, pensiunan, pamong desa, Pegiyat LSM ugi para kaneman ingkang taksih sinau wonten pawiyatan. Paguyuban gadhah tujuwan supados para warga anggotanipun saget ndayakaken kesagetanipun bab tulis menulis, ”menulis adalah gaya hidup” menika sloganipun.

Donyanipun sampun rupek ing babagan punapa kemawon, pados pendamelan sansaya rekaos, kathah para pemimpin ingkang tumindak nerak wewaler amung mburu kepentinganipun piyambak kanthi tumindak korupsi pramila kabetahan rakyat sansaya mboten dipun pikir, kangge ngawekani kahanan kala wau para anggota saget nulis bab punapa kemawon miturut kesagetanipun. Kagem sedherek ingkang taksih nganggur utawi setengah nganggur saget ngripta tulisan kados dene cerkak/cerpen, cerita anak, novel lsp. kanthi dipun kintun dhateng redaksi surat kabar Lokal, Regional utawi Nasional. Babagan honorarium ingkang dipuntampi pancen mboten sepintena, nanging saget ndadosaken bombongipun manah, nanging kanggenipun penulis utawi pengarang ingkang sampun mumpuni kados dene sedherek Daniel, nulis utawi ngarang sampun dados pang gaotan ingkang utami, menawi mboten nulis mboten pikantuk asil, pramila saben dintenipun priyayi kadosdene mas Daniel menika mesthi nulis punapa kemawon lan nyatanipun kendhilipun inggih saget jejeg, kulawarganipun kacekapan sedaya kabetahanipun saking asilipun nulis, menika andharan ipun mas Daniel nalika maringi motivasi dumateng penulis-penulis enggal. Benten kaliyan mas Daniel, sedherek Bambang Hermanto pinangka juru tulis Omah tulis, ugi nggadhahi pengalaman ingkang sampun dangu, piyambakipun asring nulis naskah-naskah sandiwara radio duking uni, ugi sampun nate njuwarai lomba nulis ingkang dipun wontenaken Departemen Penerangan rumiyin. Tulisan-tulisanipun ingkang awujud cerpen, cerkak, cernak sampun kathah kita prangguli wonten koran Solo Pos kanti nami samaran Pakdhe Her. Menawi sedherek Sugiharto Budi Darmawan karyanipun saget kita waos ing jagad Jawa Solopos wonten rubrik geguritan. Kula piyambak Sumedi, inggih nembe ajar utawi sinau kados pundi dados penulis ingkang sae tur mumpuni lan ugi produktif, sanajan sampun sepuh (pensiunan), kula mboten isin lan prekewuh ngangsu kawruh dumateng sedherek ingkang taksih enom, paribasan ”kebo nusu gudel” mboten dados punapa. Sekedhik penulis badhe ngaturaken pengalamanipun, nalika taksih makarya dados PNS wonten Pemkot Surakarta menawi wonten wekdal ingkang nganggur asring ajar nulis idhep-idhep ajar komputer ing duk semanten mujudaken barang canggih mboten saben pegawe saget nglampahaken. Wonten setunggal utawi kalih naskah cerkak ingkang dipun pacak wonten Jagad Jawa Solo Pos lan kalawarti Panyebar Semangat, wah,... bombongipun manah mboten saget kula cariyosaken, pokokipun remen sanget, lan tuwuh krenteg ingkang makantar-kantar kangge nulis malih. Penulis mujudake tiyang ingkang pantang mundur ing babagan nulis, nalika semanten sampun puluhan naskah ing kula kintunaken dumateng redaksi koran lan majalah, nanging sajakipun dereng nyekapi syarat utawi layak dipun pacak, nanging sansaya dangu kok saget lancar anggen kula ngarang mliginipun ingkang awujud cerkak utawi wacan bocah. Kula taksih eling honor naskah kula ingkang dipun pacak ing Solo Pos kula tanjakaken tumbas piring melamin ing ngantos sepriki taksih taksih kula pajang wonten lemari pinangka kenang-kenangan. Omah tulis,.. mangga sok sinten kemawon ingkang nggadhahi hobi utawi keremenan nulis utawi ngarang saget sawiji wonten paguyuban menika, idhep-idhep ngangsu kaweruh, nambah kekadangan, wonten unen-unen: ”mungsuh siji wis kakehan nanging sedulur cacah sewu rasane isih kurang”, sumangga nggabung kemawon wonten Omah tulis kanthi alamat: Jl. Pandu No.17 Sukoharjo 57514 sakwetan pasar Sukoharjo, HP.087812525137. Email: omahtulis@yahoo.com. Matur nuwun.

Katulis dening: Sumedi

”Hore,... aku dadi juwara”

Atiku bingung apadene isin marang kulawargaku dhewe, wong saomah kabeh wis tau dadi juwara, tahun kepungkur bapak dadi juara macapat ing kantore, hadiyahe piala gedhe karo dhuwit satus ewu rupiyah, sanajan wis tau dadi juara bapak ora seneng umuk, yen ngendikan ya malah kepara ngasorake dhiri, semono uga ibu, sanajan mung ibu rumah tangga nanging ya wis nate dadi juara masak olahan pangan saka pohung nalika perayaan pitulas Agustus tahun 2007, hadiyah piala cilik karo piring saklusin, dene Mas Wahyu kangmasku sing mbarep dadi juara pencak silat tingkat kota hadiyahe wujud piala gedhe lan medali mas. Lemari ngarepan wis kebak piala lan piagame saka bapak, ibu lan mas Wahyu, ing batin aku nggagas, suk kapan aku oleh piala kaya bapak, ibu lan mas Wahyu?. ”Kene-kene padha ngumpul, bapak wengi iki arep mborong bakso, kabeh kena tanduk sakwarege”, ngendikane bapak nailka entuk hadiyah mbiyen. ”Pikantuk arta saking pundi ta pak kok kadingaren wantun njajan sakulawarga?”, pitakonku rada gumun, wong sakjege bapak ora nate njajan. Penggaweyane bapak mung dadi PNS rendhahan ing balaikota Solo, blanjane mung pas-pasan kanggo mangan sabendinane. ”Tak critani ya, nanging iki ora ateges aku arep umuk lho”, ngendikane bapak karo ngguyu sajak seneng penggalihe kae. ”Bapak dhek wingi mentas dadi juwara lan entuk hadiyah piala lan dhuwit satus ewu rupiyah”, kandhane bapak karo nuduhake dhuwit saklembar atusan ewon sing isih aneng amplop. ”juwara menapa pak?, pitakonku sajak gumun. ”Bapak dadi juwara macapat aneng kantor”, wangsulane lirih karo mesem. ”Hore,.. selamat nggih pak wangsulanku karo nyalami astane bapak, semono uga mas Wahyu lan ibu padha nyalami bapak kabeh. ”Jebule yen wayah sore bapakmu rengeng-rengeng kae tibake lagi latihan nembang”, kandhane ibu karo ngguyu. Sidane wengi iku bakul bakso sing gawene ider ana kampungku tak celuk neng ngomahku, ora mbuwang kesempatan langka iki, wengi iki aku ngenteke bakso telung mangkok. ”Sakmangkok meneh ndhuk, ben ndang gedhe lan bisa dadi juwara kaya bapak!”, ”amin, amin, amin”, wangsulanku manteb. Nanging beda karo watake bapak, mas Wahyu saben-saben nyabet juwara terus umuk neng ngarepku, ”iki lho ndhuk sang juwara pencak, apa kowe bisa?”, kandhane mas Wahyu karo ngece kae. Nanging aku ora serik, aku ngerti watake mas Wahyu, kabeh mau kanggo mecut aku supaya gelem latihan pencak silat kaya dheweke, nanging aku panggah wae ora gelem nuruti karepe, rasane aku ora duwe bakat pencak silat apamaneh awaku ringkih kaya ngene. Aku percaya kabeh menungsa diwenehi keluwihan lan ana kekurangane dhewe-dhewe, bisaku ya mung sekolah kanthi sregep ben entuk ranking siji sanajan nganti seprene rankingku ya mung tiba tengah-tengahan wae. Bubar ngaso wayah awan aku ditimbali bapak kepala sekolah, pak Darman guru kelasku ngancani aku ngadhep bapak kepala sekolah, ”Tutik,.. iki ana kalodhangan becik kanggo kowe, Pemkot Solo nganakake andon wasis uta lomba ngarang basa Jawa kanggo murid sekolah dasar, kowe tak pilih makili sekolah, sanggup ya?”. Aku bingung ora bisa menehi wangsulan. ”Miturut laporane pak Darman kowe pinter babagan ngarang basa Jawa, dadi kari nggladhi sedhela tak kira wis cukup”, ature pak kepala sekolah sajak dhesek kae. ”Saguh ya Tut, sapa ngerti nasibmu becik idhep-idhep kanggo ngarumake jeneng sekolah mu!”, ature pak kepala karo mbombong aku. ”Inggih kula purun pak, nanging menawi kawon mboten didukani nggih?”. Tekan titi wancine lomba aku wis siyap aneng gedhung Pendhapi Gedhe balaikota, bocah cacah satus seket padha melu andon wasis ngarang crita nganggo basa Jawa kanthi irah-irahan bebas. Aku njupuk irah-irahan: ”Pemkot Solo majibake kabeh pegawene nggunakake basa Jawa ing saben dina jum’ah”. Ing karanganku mau tak tak tulis alesan-alesan kang dhesek kahanane basa Jawa ing jaman saiki sing wis akeh ditinggalake para kanoman, uga tak tulis menawa basa Jawa iku rohe budaya Jawa. Malah ing wektu saiki majalah utawa koran basa Jawa kena dietung nganggo driji cacahe, iku wae uripe mung kempas kempis, sakliyane iku uga tak sisipi crita nalika pak Jokowi walikota Solo sapatemon karo wong saka manca negara, ”Hwo are you mister?”, sapane pak walikota kanthi basa Inggris. Nanging wong saka negara Amerika mau malah wangsulan nganggo basa Jawa kang alus, ”Kabaripun sae awit saking pangestu penjenengan”. Krungu wangsulane tamune mau pak Jokowi banjur mesem ngguyu nanging rada gumun, sakatase wong landa kok basa Jawane pinter. Sidane sapatemonan mau terus nggunakake basa Jawa alus. Yen wong saka manca negara wae padha seneng nggunakake basa Jawa kenangapa awake dhewe malah padha isin?. Karanganku terus tak pepaki crita saka tlatah Ngayogjakarta, Nalika semana aneng bis kota ana sakwenehing turis saka negara manca padha numpak bis kota. Gandheng ora oleh panggonan turis-turis mau kepeksa padha ngadeg. Ana sakwenehing nom-noman sing tumindak kurang ajar padha ngrasani turis mau. ”ben kethek-ketheke padha ngadeg neng bis kota, ben ngrasakake urip ing kutha Jogja”, kandhane wong-wong mau karo ngguyu. Krungu panggodhane wong-wong mau, turis-turis mau padha meneng wae, sanajan ngerti yen dienyek nanging arep mbales cara alus. Nalika tekan terminal, turis mau banjur padha mudhun ora lali karo pamitan marang wong sing ngenyek, ”Nyuwun sewu, kethekipun badhe mandhap terminal mriki”. Krungu pangucape turis mau nom-noman sing ngece raine dadi abang ireng kisinan terus padha melu mudhun sakperlu arep njaluk pangapura marang para turis. Singkat crita karangan banjur tak tutup kanthi kahanan sakbanjure para pegawe nggunakake basa Jawa, Pamarentah pusat mbiji menawa pamerentah Solo perlu oleh pengaji-aji amarga wis nindakake pelayanan masyarakat kang prima, kanthi luwih cepet lan ngajeni para tamu kang njaluk layanan apa wae.

Ora ngira karanganku jebul entuk biji paling dhuwur, aku oleh pengaji-aji utawa hadiyah piala gedhe lan dhuwit rongatus seket ewu rupiyah lan poto bareng karo pak Jokowi, hore,... aku dadi juwara!. (Cuthel)

Samberana lan Samberini

Udan sewengi  menehi hawa kang seger lan resik esuk dina iki, sunare srengenge nambahi kahanan dadi anget lan endah, ana sakwenehing titahe Gusti Kang Akarya Jagad isih enak-enakan nggantung ing pucuking pang wit kenanga, gedhene saukuran jempol tangane wong lanang dewasa. ”Ayo enthung, iki wis awan ayo metu saka ngomah golek pangan, wetengku wis krasa luwe”, cluluke enthung sing sajake wis tangi saka anggone turu suwe. Anggone turu suwe banget, ora mung sewengi nanging meh seminggu tekan sepuluh dina. Sejatine anggone turu suwe mau luwih pener yen diarani tirakat utawa pasa. Krungu swarane ana enthung alok-alok akon tangi, enthung sing isih nggantung ana pang wit kenanga mau banjur kluget-kluget arep tangi. Anggone tangi ora gampang amarga kudu ngrikiti kemul sing mbuntel sakojur awake. Bareng kabeh kemule wis kebukak atine enthung mau dadi seneng banget. ”Hore aku saiki wis dadi kupu kang endah rupane!”, swarane enthung kang saiki wis malih dadi kupu mau karo kleper-kleper ajar mabur. Bareng wis sajak pinter anggone mabur, kupu mau banjur mabur mumbul ing angkasa nyawang kaendahane bumi saka sisih ndhuwur. ”Jenengku saiki Kupu dudu enthung meneh”, aloke banter karo nyedhaki kanca-kancane. 

Esuk kuwi tamansari kaputren ing kraton Jenggala kebak kupu kang padha mabur. Wujude ana sing gedhe nanging uga ana sing cilik, rupane werna-werna, ana sing kuning pinggire swiwi isih ana werna lirik-lirik biru, ana sing rupane ireng semu biru mengkilap, ana sing rupane ireng campur putih, ana sing rupane werna putih semu kuning, ana sing rupane wungu campur putih plenik-plenik, ana sing rupane soklat kaya bathik, wah pokoke pepak lan endah banget yen disawang. Kupu sing metu saka enthung aneng wit kenanga mau klebu kupu sing gedhe lan endah wernane. Anggone mabur ngubengi taman keputren mau pancen ana sing dituju, yaiku nggoleki kupu sing pada karo dheweke. Wiwit saka pojok tamansari keputren sisih wetan nganti pojok sisih kulon lagi bisa nemokake kupu sing digoleki. “He kupu wedok mrenea, ayo dolan karo aku!” aloke kupu lanang karo mabur nyedhaki kupu wedok sing padha jinise. Krungu pangundange kupu lanang sing padha jinise mau kupu wedok seneng banget atine amarga wiwit tangi turu mau ya mabur ngubengi tamansari keputren. ”iya kupu lanang, aku sakesuk ya mabur mubeng-mubeng nggoleki kowe kok kakang”, wangsulane kupu wedok karo nyedhaki kupu lanang. Sakteruse kupu lanang wedok mau banjur padha mabur bareng-bareng golek pangan sinambi nyawang kaendahane tamansari keputren krajan Jenggala. ”Kupu wedok kowe kok ayu temen, jenengmu sapa?”, pitakone kupu lanang karo njiwit wetenge kupu wedok mau. ”Ah,…. Kupu lanang kok nakal temen, isiiin… aku yen ditonton kupu liya, kae sawangen isih akeh kupu sing durung nemokake kancane”, wangsulane kupu wedok karo mbales njiwit wetenge kupu lanang. Kupu lanang karo kupu wedok mau banjur mencok aneng kembang-kembang sakperlu golek madu lan sari-sarine kembang. Kupu loro lanang wedok mau padha mabur lan mangan bareng, padha dolanan rukun banget, kadhang mabur munggah kadhang mabur mengisor golek madu lan sarine kembang saka wit-witan kembang melati, kembang kemuning, kembang kenanga, kembang tanjung, kembang kanthil lan mawar.

Bareng anggone mabur sajak krasa kesel, kupu lanang mau bali nakoni kupu wedok meneh, ”jenengmu sapa kupu wedok, mongsok wis kenalan suwe kok durung ngerti jenenge”. Kupu wedok banjur ngguyu karo wangsulan, ”jenengku kupu Samberini, asalku saka wit kembang Kenanga ing taman keputren kraton Jenggala, hla jenengmu sapa kupu lanang?”, ”jenengku kupu Samberana, asalku ya saka wit kembang kenanga ing taman keputren kraton Jenggala sisih wetan kana”, wangsulane kupu lanang karo ngobah-ngobahake sungute. Bareng wis ngerti jenenge kupu lanang lan kupu wedok mau banjur mabur meneh runtang runtung rukun banget. “Yen wis dadi kupu ngene iki akeh sing padha seneng ya, beda karo nalika awake dhewe isih dadi uler kae”, ujare kupu Samberana marang kupu Samberini, ”bener kakang, nalika isih dadi uler kae aku meh wae arep dipateni karo kanjeng putri, ya bejane aku isih bisa slamet amarga ndhelik ing suwalike godhong kenanga”, semaure kupu Samberini. ”Samberini yen mabur aja banter-banter, alon-alonan wae karo ngomong-ngomong dhisik”, pangajake Samberana. ”Iya kakang Samberana aku ya wis rada kesel kok, ayo mencok meneh neng kembang kenanga kae”, wangsulane Samberini. Kupu lanang lan kupu wedok sing jenenge Samberana lan Samberini mau kaya wis padha tresnane, sanajan ing tamansari keputren krajan Jenggala iki akeh kupu sing endah-endah rupane, nanging atine Samberana lan Samberini wis nyawiji pengin urip lan mati bebarengan. ”Samberini, yen pancen kowe wis tresna marang aku, apa buktine”, krungu pitakone Samberana mau Samberini banjur ngobah-ngobahake wetenge, mengku karep ben Samberana gelem nindhihi wetenge. Bareng meruhi Samberini wis gelem nampa katresnane, Samberana banjur tumandang gawe nindhihi wetenge Samberini. Kedadeyan mau mung sedhela banget, nanging kanggone Samberana lan Samberini wis marem banget, atine seneng amarga sesuk bakal ana winih sing thukul aneng wetenge. ”Ya wis kakang ayo padha golek papan kanggo turu wengi iki, delengen kae srengengene meh arep angslup!”. Kupu Samberana lan kupu Samberini banjur padha mencok ana sakpucuking wit kenanga sing dhuwur.

 Nalika wayah esuk repet-repet, kupu Samberana lan kupu Samberini wis padha tangi turu, nanging wayah esuk iki rasane awak rada beda, wetenge kupu Samberini malih dadi tambah gedhe, dene kupu Samberana awake ya krasa lungkrah kekeselan amarga sedina wingi padha gegojegan lan dolan menyang ngendi-endi papan. ”Kakang awaku kok rasane lara kabeh, apa aku arep ngendhog ya?”, ”ya bener Samberini, mbokmenawa sore mengko kowe bakal ngendhog, mula ayo dina iki golek papan kanggo ngendhog sing paling aman. Sakbanjure kupu Samberana lan kupu Samberini padha mabur golek panggonan kanggo ndelehake endhog-endhoge. Kabeh wit-witan ditekani lan diambu gandane, dipilih lan digoleki sing cocok karo pangane. Nalika mubeng-mubeng golek wit-witan mau nganti tekan sore lagi bisa nemokake. “Hla yen iki genah wit kenanga, godhong wit kenanga iki mbesuke dadi pangane anak turune dhewe sing isih wujud uler”, kandhane kupu wedok Samberini karo miling-miling golek panggonan. Bareng wis nemokake godhong sing diwawas aman saka ancamane sato kewan lan menungsa, kupu Samberini mau ndelehake endhog-endhoge sing cacahe watara lima tekan sepuluh iji. Kupu Samberini banjur bablas mabur nututi kupu Samberana sing wis ndhisiki mabur adoh. Kupu lanang lan kupu wedok mau banjur padha mabur adoh, nanging abure wis ora banter meneh, sakliyane awake wis kesel nanging uga umure Samberana lan Samberini iki pancen ora dawa. Ing liya dina menawa ora ana alangan sawiji apa, endhog-endhog sing diselehake ing suwalike godhong wit kenanga mau bakal netes wujud uler cilik-cilik, pangane godhong wit kenanga, wujude nggegilani kae. Uler-uler cilik mau penggaweyane ya mung mangan godhong rina lan wengi, mula godhong wit kenanga kadhang-kadhang nganti entek gripis, bareng wis dadi uler gedhe wujude sansaya nggilani sanajan ora nggateli. Nanging yen uler-uler mau padha gelem tirakat utawa pasa ora mangan ora ngombe aneng sakjeroning kemul sing rapet utawa wong akeh ngarani malih dadi enthung sing ora weruh endi elor endi kidul kurang luwih seminggu tekan sepuluh dina bakal malih dadi kupu sing jenenge kupu Samberana lan Samberini, ngono sakteruse. (Cuthel).

Crita saka pojok kutha

Udan saksore kaya disokake saka langit, deres banget malah kepara banjir lambah-lambah ing sadhengah papan, malem Minggu sing kudune reja kebak pengarep-arep dadi sepi tanpa sabawaning wong. ”Nasib,..., nasib,... suk kapan kowe mehak uripku, sambate Prapti karo dheleg-dheleg ing ngarep lawang. Meh seminggu iki Prapti ora wani metu saka ngomah, pulisi lagi mempeng anggone ngrazia para wanita wengi kaya awaku iki. Wis nasibe awak sing mergawe kaya Prapti iki, kurang begjane ketangkep lan diglandhang menyang kantor pulisi mlebu paukuman seminggu kanthi tudhuhan tindak pidana ringan utawa tipiring. Endang wis mlebu paukuman amarga nekat mejeng neng Manahan, papan sepi sing dadi pilihane para WTS kelas teri. Nasibe Endang luwih apik tinimbang nasibe Tinuk sing nekat nyemplung kali tumekane tiwas. Manahan saiki wis ora aman dadi papan palanyahan, Tirtonadi akeh premane sing seneng ora gelem bayar, malah ana sing gelem milara. Rampung macak lan ngolesi awake nganggo parfum Prapti ngilo sepisan meneh, wah yen ngene iki jan ayu tenan awaku,.. kandhane karo mesem dhewe neng ngarep kaca pengilon. Payung digrakake kanggo ngawekani gerimis, Prapti mlaku alon-alon nrabas petenge wengi nuju taman Banjarsari, atine wis manteb wengi iki kudu oleh dhuwit kanggo tuku beras lan nyukupi kabeh kebutuhane. Sakdalan-dalan krungu swarane wong singsot mbeda, ”mampir dhik,.. ngapa dolan adoh-adoh, kene lho mase lagi kijenan”. Prapti ora wangsulan, wis apal karo lageyane wong mau, senenge mbeda ning yen ditenani malah mlayu,.. dhasar lanangan jirih, kandhane Prapti nalika semana. Pasar Legi wis diliwati, isih rame kebak kuli panggul sing bar ngudhunake barang saka trek. Prapti kapok nglayani kuli pasar mau, bayare ra mingsra awake rusak kabeh. Lagi wae tekan sakpinggire taman Banjarsari ana mobil ngampiri dheweke, mesin mobil dipateni, sopire undang-undang, ”dhik mrenea,...”. Kaya biyasane Prapti meneng juwal mahal, nanging mripate nglirik wong lanang sing ana njero mobil. Dhasar bagus tur sugih pisan, sapa ngerti bisa dadi lengganan, batine Prapti karo mbales eseme wong lanang mau. Wong lanang mau mudhun saka mobile nanging ora nyedhaki Prapti malah ngadoh mara nyedhaki wadon liya sing ana ngisor wit cemara, ”Ueedan tenan” pisuhe Prapti ndhrindhil anyel karo nasibe. Sakpungkure wong mau genti ana wong numpak pit montor mara nyedhaki Prapti sing lagi sendhenan aneng pager tembok. ”Ijen mbak?”, aruhe karo nyedhaki, ”genah wong loro no kok ndadak takon”, wangsul ane Prapti mancing. Wengi iki Prapti sajake oleh pangan, atine nyicil ayem, wong loro mau mlaku bareng golek panggonan kang peteng, kamangka taman Banjarsari wis klebu peteng amarga saben dipasangi lampu merkuri mesthi mati diplinthengi tangan jail. Wong lanang mau pijer-pijer nyiweli bokonge Prapti, ”piye gelem pa ra?, dhuwitku ya mung se mene”, kandhane wong lanang mau bares. Prapti emoh nglayani, njaluk undhakan rega, ”apa-apa larang kok mas, yen gelem ya diundhaki, gah aku yen semono!”, wangsulane Prapti karo nguculi gegemane tangan wong lanang mau. Transaksi sex batal, wong lanang mau lunga golek wadon liya, Prapti atine nggondhok karo nggrundel, ”dhasar wong medhit ra ngerti reregan!”. Udan sajake wis mendha, lintang wengi siji loro ketok kerlip-kerlip kaya konang, atine Prapti tambah seneng, biyasane malem Minggu saya wengi saya reja, nanging wadon wengi sing teka ya saya akeh, saingane sansaya abot. Prapti nglirik jam tangane, lagi jam setengah sanga wengi, ”ah,.. isih sore mbokmenawa sedhela meneh bakal teka langganan lawasku”, batine Prapti karo ndonga. Wis telung sasi iki Prapti ora sowan simbah ing Matesih, dhukun ampuh sing dadi piyandele, mula rencanane yen dhuwit wis nglumpuk arep nganyarke sarat nyang Matesih. Mergawe dadi wong palanyahan ya kudu golek dhukun, apa meneh umure wis ora enom meneh kaya ngene yen ora disarati mesthi kalah karo wong anyaran. 

Saka kadohan ketok kledhange wong mara pawakane gedhe dhuwur, Prapti wis apal, gage-gage ngrogoh dhompete nggoleki dhuwit limang ewonan sing wis disiyapke saka ngomah, biyasa uang jasa keamanan,..... Komplek taman Banjarsari pancen ana sing nguwasani, mbuh panguwasa resmi utawa panguwasa sing ora resmi. Saben praktek ana kono kudu mbayar retribusi limang ewu apadene sepuluh ewu gumantung kelase dhewe-dhewe. Kelase Prapti mung kelas teri dadi retribusine ya mung limang ewonan. Durung oleh dhuwit wae wis kudu mbayar dhuwit, urip pancen ngrekasa nanging piye meneh wis jamane kaya ngene, yen ra gelem mbayar mesthi dipilara. Bedhegane Prapti bener, malem Minggu saya wengi sansaya reja, akeh wong lanang sing padha mara ngumbah mata lan ngumbar hawa. Ana mobil teka sing numpaki wong papat padha marani Prapti, ”Dhuh,... cakepnya siapa namanya?”. Prapti wis apal karo wong kaya ngono iku, biyasane mung nggodha thok. Prapti pilih ngadoh, wong-wong mau padha ngguyu terus lunga. Prapti mlaku-mlaku ngubengi jembare taman Banjarsari golek mangsa, sapa ngerti ing pojok kana ana sing ngenteni. Kring,.. kring,.. Hpne muni, telepon saka kancane sing ana Jogja. ”Halo,. Lagi apa Prap?”, ”ah,.. biyasa ideer,...piye kabare Jogya apa isih rame?”, ”kene lagi paceklik, sajake wong lanang saiki pilih kawin siri tinimbang royal”, ”kapan nyang Solo?, saiki Solo sansaya rame lho!”, ”kapan-kapan waelah yen dhuwite wis nglumpuk”, ”pira taripe wong kaya awake dhewe iki?”, ”ah,.. ya nyawang-nyawang tamune, ra ana rega sing mesthi, wis ya pulsaku meh entek”. Prapti mencet Hpne terus dileboke dompet. Malem Minggu pancen beda, sanajan bar udan ya tetep reja, nalika tekan ing pojok taman ana wong lanang sing marani, ”dhik,.. mandheg sik, kene lho aku dikancani”. Prapti mandheg, atine seneng sajak arep kepayon tenan wengi iki, wong loro mlaku runtung-runtung nyang petengan, ”jenengmu sapa dhik?”, ora wangsulan, Prapti malah genti takon, ”sapa sik jenengmu om?”, ”aku Djoni, lha jenengmu sapa?”, ”undangan aku Selfi”. Wong loro mau sajak wis padha cocoke, kanggone wong sing seneng ngumbar hawa lan wong palanyahan jeneng ora penting, sanajan ngaku jenenge Joni apadene Selfi, jeneng mau genah yen dudu jenenge sing tenan. Anggone rembugan ngalor ngidul ora ana bongkot pucuke, sing siji gelem nampa critane sing liya, semono uga sing liya ya gelem nampa critane sing siji. Angin wengi tambah semribit, wong loro arep golek papan sewan ing sakiwa tengene terminal Tirtonadi, dumadakan gorokane Prapti krasa gatel banget, watuke ora bisa ditahan meneh, Ahug,.. ahug,...ahug, swarane lanang saknalika metu, tamune dadi cubriya menawa sing dikencani dudu wadon sejati nanging wong banci. ”Wis ora sida wae dhik, tak kira wong wedok tenan”, wong mau kandha mengkono karo mlayu ninggalke Prapti sing misuh-misuh, ”asu.. ya kowe, mandheg,... tak kampleng sirahmu pecah!”. Wengi iki Prapti kudu prihatin ora ana tamu sing ngencani, dhuwite wis entek, gelem ora gelem sesuk kudu mbaleni gaweyane lawas nyopir becak, wong-wong padha ngundange jenenge mas Prapto. Atine kuwur mulih tanpa nggawa dhuwit, tekan kulon Mangkunegaran krungu sawarana adzan Subuh sing gumandhang banter, wong-wong padha mara menyang mesjid sakperlu sholat, Prapti kelingan welingane swargi embokne: ”wong lanang iku penggaweyane meres kringet mbanting raga kanggo nyukupi kebutuhan kulawarga, dudu wedhak pupur!”, Prapti atine mamang ngadhepi donya, neruske dadi Prapti apa Prapto?.

==000==

Keduwung

Omah iku katon sepi mamring, sajake wis pirang-pirang dina ora ana wong kang ana kono, apa meneh latare katon reget lan lampune uga mati, genah yen wis sauntara dina ora ana sing manggon. Aku rada bingung banjur arep takon sapa wong omah sakiwa tengene ya katon tutupan lawang kabeh gek lawange pager ya ditutup. Rongpuluh tahun kepungkur aku mbiyen kerep dolan mrono, meh saben malem minggu utawa dina preinan aku mesthi dolan mrono saperlu nemoni wong sing dadi gegantilaning atiku. Ah,... Sumi,... Sumi,...saumpama kowe ora blenjani janji mbokmenawa aku bisa urip mulya karo kowe, wektu rongpuluh tahun mbokmenawa anaku wis papat utawa lima. Hla jenenge wae wong tresna iku gampang-gampang angel, sanajan rupane Sumi iku mung klebu tiba sedhengan, ora ayu ya ora elek nanging aku kok ora bisa nglaleke dheweke nganti seprene, rasane donya iku ora ana wong wadon kejaba Sumi, Sumiyem prawan saka Wonogiri. Anggonku kenal Sumi sejatine ora sengaja, pas nalika sekatenen aku nonton bareng kanca-kanca saka kampung, e,.. ndelalah kok ana bocah wadon nganthi bocah cilik nangis mingsek-mingsek neng ngarep mesjid agung. ”Ana apa dhik kok nangis?”, pitakonku karo nyedhaki, ”aku kecopetan kok mas, dompetku ilang, gek piye mengko aku ora bisa mulih nyang Wonogiri”. Ing batin aku wis nggagas, ya iki dalanku dadi satriya kang mbelani wong kang lagi kesusahan, ”ya wis ora sah dipikir, mengko mulihe bareng aku sakanca, omahku Nguter kok dhik dadi bisa nunut rombonganku”. Dhasar aku iki isih joko thing, niyatku nonton sekatenan ya tujuwane golek kenalan sapa ngerti ketemu jodhone. Sebanjure saben dina malem Minggu aku mesti dolan menyang omahe Sumi, kawitane mung kekancan nanging suwe-suwe tuwuh rasa tresna, tresna kang suci tenan dudu tresna amarga nepsu birahi. Pacaran suwene meh telung tahun aku durung tau kok jenenge njiwit tangane, utawa gegojegan kang ngliwati wates. Aku kepengin mbesuke Sumi dadi bojoku, dadi ibune anak-anaku, dadi mbahe wedok putu-putuku, dadi mbah buyute buyut-buyutku. Atiku wis manteb tenan, ya mung Sumi wong wadon ing donya iki kang bakal dadi bojoku. Nanging ana bab sing dadi ganjelaning ati, apa wong arep omah-omah iku mung cukup pawitan tresna?, apa cukup njagakake bantuwane wong tuwa?. Aku iki kanoman kang isih nganggur sanajan ing sakmburine jenengku ana embel-embel titel SE (sarjana ekonomi). Rasane kaya disamber gludhug ing wayah ketiga bareng krungu kabar Sumi arep diomah-omahke karo sawijining pegawe bank. Wektu iku aku wis ora diolehke nemoni Sumi. Rasane atiku kaya wong bingung kae, jebul kaya ngene rasane wong kepedhotan tresna. Apa Sumi medhot katresnane?, pitakonan iku bola-bali ora oleh wangsulan, nanging nyatane wong tuwane Sumi wis njodhokake Sumi karo pegawe bank. Aku nyadhari kabeh iki pancen salahku dhewe ngendi ana wong wedok gelem dipek bojo wong angguran, ngendi ana wong tuwa gelem duwe mantu pengangguran. Rasane aku iki wong lanang kang ora ana ajine babar pisan, tujune akal warasku isih mlaku, aku pengin mbuktekake menawa aku bisa cekel gawe kang lumrah kaya wong-wong kae, mbuh dadi pegawe, mbuh dadi buruh, mbuh bakulan, mbuh nyopir, mbuh nguli, mbuh nukang, mbuh ngojek, mbuh dodolan bakso, mbuh dodolan bakmi, sing penting aku kudu nyambut gawe, ya amarga penggaweyan iki sing dadi jatidirine wong lanang.

***

Ora krasa wektu rong puluh tahun wis kliwat, wektu kang suwe banget kanggone wong liya, nanging kanggoku ora suwe, aku tetep ora bisa nglalekake Sumi, wanita saka Wonogiri mau pancen wis dadi pilihan uripku, yen ora karo Sumi luwung ora kawin iku tekatku. Ora kecekel prawane ya entuk randhane ya ora apa-apa, waton karo Sumi. Nalika aku numpak sepur saka Jakarta wingi aku wis nggagas, wektu rong puluh tahun mesthi wis akeh owah-owahan, omah gebyok omahi Sumi mesthi wis malih wujud dadi omah loji kang endah, wong bojone Sumi iku pegawe bank kang sugih dhuwit, Sumi mesthi malah tambah katon ayu sanajan umure tambah tuwa nanging kabeh mau bisa disetiyari dandan menyang salon wong bojone Sumi iku pegawe bank kang sugih dhuwit, anak-anake Sumi sing mbarep mesthi wis lulus SMA apa malah wis kepara dadi mahasiswa wong bapake pegawe bank kang sugih dhuwit mesthi bisa nyekolahke nganti pamulangan dhuwur. Bubar mikir Sumi aku terus mikir awaku dhewe, joko tuwa nyambut gawe aneng paran nganti rongpuluh tahun durung tau ngambah maneh Wonogiri. Senajan aku wis cekel gawe kang mapan rasane awaku ora kopen wong jenenge wae urip ijen ora ana sing ngopeni. Nanging,... sakumpama Sumi wis dadi randha njur kayangapa ya kahanane?. Randha anak papat utawa anak lima mendah kaya ngapa rekasane uripe, nanging ora, aku percaya Sumi isih tetep urip kepenak wong jeneng wae randhane pegawe bank mesthi akeh bandha tinggalane sing lanang, nanging Sumi apa gelem nampa tekaku?. ”Dhik Sumi apa kabare?”, aku nyoba ngrakit ukara kawitan nalika ketemu sesuk kang sepisanan sakplok pisah rong puluh tahun. Wewayanganku werna-werna, mengko yen ketemu apa aku bisa ngampet tangisku?, apa Sumi ya isih kelingan rupaku?. Pikiranku dadi ngepang mrana mrene ora karuwan, aku malah dadi bingung dhewe. Aku isih nyawang omah gebyok mau, iki genah omahe Sumi mbiyen, kok kaya ora ana owah-owahan babar pisan?. Meja kursi kang ana emperan omah uga meja kursi mbiyen sing tak lungguhi. Tak sawang platarane uga isih ana wit sawo kang saiki katon tambah gedhe. Aku yakin iki genah omahe Sumi, nanging kenangapa kok katon sepi?, apa wis didol wong liya banjur Sumi pindhah omah ing kutha melu bojone?. Luwih saka rong jam aku ngadeg aneng dalan ngarep omahe Sumi. Nalika ana wong lanang setengah tuwa liwat dalan kono aku nyoba pitakon marang dheweke, ”nyuwun pirsa pak, menapa menika griyanipun dhik Sumi bojon pegawe bank rumiyin?”, pitakonku karo nudingi omahe Sumi. Wong lanang iku durung wangsulan , ketoke isih mikir-mikir. ”Eng,... menawi menika leres griyanipun Sumi, nanging sanes Sumi bojon pegawe bank, Sumi ingkang gadhah griya menika prawan ingkang mboten omah-omah!”, wangsulane wong lanang mau karo nyawang aku. Krungu wangsulane wong mau aku dadi bingung, ”dados Sumi mboten saestu dados bojonipun pegawe bank?”, ”mboten,.. Sumi mboten purun dijodhoke kaliyan pegawe bank!”, wangsulane tandhes, ”hla sakmenika Sumi wonten pundi?”, pitakonku ndhedhes kebak pengarep-arep. Wong lanang mau nyawang aku kebak wadi, ”Punapa njenengan dereng pikantuk kabar?”, ”kabar punapa?”, atiku dadi dheg-dhegan. ”Sumi sampun wangsul dhateng pangayunaning Pangeran, nembe sekawandasa dinten kepengker!”, ”dados Sumi sampun seda?”, pitakonku setengah ora percaya, ”leres!”, wangsulane wong mau karo manthuk.Tak sawang omahe Sumi kanti rasa sedhih, atiku keduwung banget, ing pangrasaku Sumi mbukak lawang karo ulat mesem ngawe-awe aku, saya suwe saya adoh terus ilang, bubar iku aku wis ora eling apa-apa meneh, ngerti-ngerti aku wis dirawat ana rumah sakit Wonogiri. (cuthel)

***

Dongenge Pak Barkah

Bubar sinau Patimah karo Saleh padha nagih janji bapake, ”Bapak kala wingi janji badhe ndongeng, saget nggih pak sakpunika diwiwiti?”, kandhane Patimah karo nyedhaki pak Barkah bapake. ”Inggih, kula nggih remen tutuge dongeng Kancil kados pundi pak?”, Saleh genti melu nagih janji. Bocah kakang adhi klas lima lan klas papat SD mau pancen wis kulina didongengke bapake wayah arep mapan turu. Kanggone pak Barkah sing saben dina makarya pinangka guru SD ing desane, dongeng mujudake sarana kanggo nglipur anak-anake lan menehi tambahan sesurupan sing migunani supaya ing tembe mburi mbesuk dadi wong sing duwe laku utama. ”Saiki bapak arep dongeng kanthi irah-irahan: ”Gegeran ing pasar”. “nggih pak kula remen sanget”, wangsulane bocah loro meh bareng. Pak Barkah banjur miwiti ndongeng: Ing pasar sing rame banget, ana kedadeyan sing ngeram-erami lan nganeh-anehi. Lumrahe wong neng pasar iku rak ya nganggo sandhangan, nanging ana wong dodolan tempe padha wuda, wuda tenan tanpa sandhangan babar pisan, malah aneng pasar sisih njero ana wong dodolan iwak sapi diiris-iris, lan ana maneh wong dodolan kambil utawa kelapa padha dikepruki. Ing njaban pasar uga ana wong dodolan kayu padha ditaleni utawa dibongkok, kandhane pak Barkah miwiti crita mau. Bocah loro sing padha krungu mau padha gumun krungu crita sing banget ngagetake atine. “Bakul tempe kok wuda, apa ya wis ora duwe sandhangan utawa pancen rada edan ta pak?, pitakone Saleh karo ngguyu. ”Kok mboten isin nggih pak?”, Patimah ngimbuhi. Ya kuwi kedadeyan ing pasar jaman saiki sing tak sumurupi dhek wingi. Gek sing luwih mesakake bakul iwak diiris-iris karo lading gedhe sing landhep mingis-mingis kae, lan bakule kambil dikepruk, mak presss!,.... dene bakule kayu padha dibongkoki nganti ora bisa obah. ”Wis-wis donyane pancen lagi gegeran, mula awake dhewe kudu tansah eling marang Pangeran”, kandhane pak Barkah karo ngampet ambegan, ketok melu sedhih. ”Nanging malah ana sing luwih nggumunake ana copet utawa maling sing kecekel kok malah ditumpakake mobil!”. Bocah loro mau bingung lan gumun krungu critane bapake. Arep maido wong sing crita bapake dhewe mongsok bapak arep ngapusi, nanging yen tenan kok ya aneh kahanan mau. Patimah lan Soleh mau banjur padha mikir dawa, nanging wusanane ya ora tekan pikirane bocah loro mau, mula banjur takon bapake meneh, ”Sebabipun napa ta pak bakule tempe sami wuda menika, yen mboten gadhah jarik, kula purun mbantu, jarik kemul kula saget kangge jarik bakule tempe”, usule Patimah marang bapake. ”Kula inggih mesakaken bakule kambil mongsok dikepruki gek salahe napa ta pak, mesthinipun rak mboten pikantuk main hakim piyambak”, Saleh genti semaur. ”Hla copet kok malah ditumpake mobil kok penak temen, mestine copet niku wau sing dibongkok napa dikepruki!”, kandhane Patimah. Krungu usul lan omongane anake lanang lan wedok mau pak Barkah mung ngguyu. ”ngene lo cah ayu lan cah bagus anaku, Crita ing dhuwur mau pancen kasunyatan tenan, kowe sesuk bisa mbuktekake, nanging kowe kudu bisa ngerti sejatine crita mau”, kandhane pak Barkah karo unjal ambegan. Pasar iku panggonane setan lan iblis. Setan-setan mau seneng banget padha nggoda atine bakul-bakul sing ringkih imane. Ana ing pasar mau akeh bakul sing padha dodolan sakwernane dagangan, ya beras, gula, lenga, kayu, tempe, iwak, kambil lan kabeh kebutuhan wong urip ana ing kono. Pancen pasar iku mujudake lawang rejekine Gusti Allah, salah sijine lawang rejeki Gusti Allah ya iku kanthi dadi bakul utawa dagang neng pasar. Mula yen kepengin uripe slamet donya lan akherat, kabeh menungsa klebu bakul mau kudu bisa milih endi dalan sing bener lan endi dalan sing salah. Amarga nyambut gawe dadi bakul neng pasar iku godhane gedhe banget, kepengin cepet sugih banjur nyolong timbangan, pengin dagangan laris banjur golek pesugihan, merdhukun utawa malah ana sing ngingu thuyul, malah ana bakul sing gelem malsu barang dagangane. Kabeh mau tumindak ala lan sirik utawa ngingkari ananing Gusti Allah Swt sing Maha Murah lan maha Asih, dosane gedhe ora oleh pangapura. Donya iki isine ana werna loro, ana awan ana bengi, ana becik ana ala, ana waras ana kalane lara, ana susah ana bungah, ana lanang ana wedok, ana padhang ana peteng, kabeh mau jodhone utawa pasangane urip. Mula kanggo mbantu menungsa ben bisa slamet uripe menungsa kudu gondhelan srengenge lan rembulan. Srengenge iku maknane kitab suci Al Qur’an, dene rembulan iku maknane hadits sunahe Rasulullah Muhammad Saw, dene lintang sing cacahe maewu-ewu ora kepetung kae mau maknane para alim ulama, para kyai, para ustadz lan mubaligh sing bisa njlentrehake apa werdine lan kandhungan isine Al Quran lan hadits. Soleh lan Patimah mau saktemene mudheng bab kahanan donya sing ana loro mau, nanging atine isih mamang mikir kahanan pasar sing gegeran mau. ”Lha terus bakul tempe sing padha wuda, bakul iwak sing diiris-iris lan bakul kayu sing dibongkok, bakuk kambil sing dikepruki lan copet sing ditumpakake mobil mau sejati mung crita plesetan kanggo narik kawigatenmu wae, nanging iku crita sing tenanan ora mung apus-apus”, kandhane pak Barkah karo ngampet ngguyu. ”Bapak ngapusi nggih, ketara ngampet ngguyu!”, kandhane Patimah karo nyedhaki. ”Ngene ya cah bagus lan cah ayu kabeh anaku, sing tak karepake bakul tempe padha wuda iku ora bakule sing wuda tanpa sandhangan, nanging tempe sing didol mau wis dionceki wungkusane alias tempe wuda, dene bakul iwak sing diiris-iris karo lading sing mingis-mimgis mau dudu bakule sing diiris-iris, nanging iwake sapi sing diiris-iris, semono uga bakul kambil sing dikepruki iku dudu bakule sing dikepruki naning kambile dikepruk banjur dicukili, bakul kayu sing dibongkok iku dudu bakule sing dibongkok nanging kayune sing dibongkok ben ora wudar, dene copet sing ditumpakake mobil iku werdine copet mau digawa menyang kantor pulisi sak perlu nampa ganjaran paukuman. Krungu wangsulane bapake mau bocah loro padha ngguyu kepingkel-pingkel. ”Bapak ki kok ya ana-ana wae, tak kira yen tenan!”. Jarum jam tembok wis nuduhake angka sanga wengi, Patimah bali menyang peturone dhewe, dene Saleh dikeloni bapake. ”Mbenjing ndongeng malih nggih pak?”, kandhane Patimah karo ngancing lawang, ora let suwe wis keprungu swara kaya ana wong nggraji kayu, ngrok,.... ngrook,... ngrokkkk, wong telu mau wis mlebu neng alam impene dhewe-dhewe kang endah.

***(Cuthel)***

”Hore,... aku dadi juwara”

Atiku bingung apadene isin marang kulawargaku dhewe, wong saomah kabeh wis tau dadi juwara, tahun kepungkur bapak dadi juara macapat ing kantore, hadiyahe piala gedhe karo dhuwit satus ewu rupiyah, sanajan wis tau dadi juara bapak ora seneng umuk, yen ngendikan ya malah kepara ngasorake dhiri, semono uga ibu, sanajan mung ibu rumah tangga nanging ya wis nate dadi juara masak olahan pangan saka pohung nalika perayaan pitulas Agustus tahun 2007, hadiyah piala cilik karo piring saklusin, dene Mas Wahyu kangmasku sing mbarep dadi juara pencak silat tingkat kota hadiyahe wujud piala gedhe lan medali mas. Lemari ngarepan wis kebak piala lan piagame saka bapak, ibu lan mas Wahyu, ing batin aku nggagas, suk kapan aku oleh piala kaya bapak, ibu lan mas Wahyu?. ”Kene-kene padha ngumpul, bapak wengi iki arep mborong bakso, kabeh kena tanduk sakwarege”, ngendikane bapak nailka entuk hadiyah mbiyen. ”Pikantuk arta saking pundi ta pak kok kadingaren wantun njajan sakulawarga?”, pitakonku rada gumun, wong sakjege bapak ora nate njajan. Penggaweyane bapak mung dadi PNS rendhahan ing balaikota Solo, blanjane mung pas-pasan kanggo mangan sabendinane. ”Tak critani ya, nanging iki ora ateges aku arep umuk lho”, ngendikane bapak karo ngguyu sajak seneng penggalihe kae. ”Bapak dhek wingi mentas dadi juwara lan entuk hadiyah piala lan dhuwit satus ewu rupiyah”, kandhane bapak karo nuduhake dhuwit saklembar atusan ewon sing isih aneng amplop. ”juwara menapa pak?, pitakonku sajak gumun. ”Bapak dadi juwara macapat aneng kantor”, wangsulane lirih karo mesem. ”Hore,.. selamat nggih pak wangsulanku karo nyalami astane bapak, semono uga mas Wahyu lan ibu padha nyalami bapak kabeh. ”Jebule yen wayah sore bapakmu rengeng-rengeng kae tibake lagi latihan nembang”, kandhane ibu karo ngguyu. Sidane wengi iku bakul bakso sing gawene ider ana kampungku tak celuk neng ngomahku, ora mbuwang kesempatan langka iki, wengi iki aku ngenteke bakso telung mangkok. ”Sakmangkok meneh ndhuk, ben ndang gedhe lan bisa dadi juwara kaya bapak!”, ”amin, amin, amin”, wangsulanku manteb. Nanging beda karo watake bapak, mas Wahyu saben-saben nyabet juwara terus umuk neng ngarepku, ”iki lho ndhuk sang juwara pencak, apa kowe bisa?”, kandhane mas Wahyu karo ngece kae. Nanging aku ora serik, aku ngerti watake mas Wahyu, kabeh mau kanggo mecut aku supaya gelem latihan pencak silat kaya dheweke, nanging aku panggah wae ora gelem nuruti karepe, rasane aku ora duwe bakat pencak silat apamaneh awaku ringkih kaya ngene. Aku percaya kabeh menungsa diwenehi keluwihan lan ana kekurangane dhewe-dhewe, bisaku ya mung sekolah kanthi sregep ben entuk ranking siji sanajan nganti seprene rankingku ya mung tiba tengah-tengahan wae. Bubar ngaso wayah awan aku ditimbali bapak kepala sekolah, pak Darman guru kelasku ngancani aku ngadhep bapak kepala sekolah, ”Tutik,.. iki ana kalodhangan becik kanggo kowe, Pemkot Solo nganakake andon wasis uta lomba ngarang basa Jawa kanggo murid sekolah dasar, kowe tak pilih makili sekolah, sanggup ya?”. Aku bingung ora bisa menehi wangsulan. ”Miturut laporane pak Darman kowe pinter babagan ngarang basa Jawa, dadi kari nggladhi sedhela tak kira wis cukup”, ature pak kepala sekolah sajak dhesek kae. ”Saguh ya Tut, sapa ngerti nasibmu becik idhep-idhep kanggo ngarumake jeneng sekolah mu!”, ature pak kepala karo mbombong aku. ”Inggih kula purun pak, nanging menawi kawon mboten didukani nggih?”. Tekan titi wancine lomba aku wis siyap aneng gedhung Pendhapi Gedhe balaikota, bocah cacah satus seket padha melu andon wasis ngarang crita nganggo basa Jawa kanthi irah-irahan bebas. Aku njupuk irah-irahan: ”Pemkot Solo majibake kabeh pegawene nggunakake basa Jawa ing saben dina jum’ah”. Ing karanganku mau tak tak tulis alesan-alesan kang dhesek kahanane basa Jawa ing jaman saiki sing wis akeh ditinggalake para kanoman, uga tak tulis menawa basa Jawa iku rohe budaya Jawa. Malah ing wektu saiki majalah utawa koran basa Jawa kena dietung nganggo driji cacahe, iku wae uripe mung kempas kempis, sakliyane iku uga tak sisipi crita nalika pak Jokowi walikota Solo sapatemon karo wong saka manca negara, ”Hwo are you mister?”, sapane pak walikota kanthi basa Inggris. Nanging wong saka negara Amerika mau malah wangsulan nganggo basa Jawa kang alus, ”Kabaripun sae awit saking pangestu penjenengan”. Krungu wangsulane tamune mau pak Jokowi banjur mesem ngguyu nanging rada gumun, sakatase wong landa kok basa Jawane pinter. Sidane sapatemonan mau terus nggunakake basa Jawa alus. Yen wong saka manca negara wae padha seneng nggunakake basa Jawa kenangapa awake dhewe malah padha isin?. Karanganku terus tak pepaki crita saka tlatah Ngayogjakarta, Nalika semana aneng bis kota ana sakwenehing turis saka negara manca padha numpak bis kota. Gandheng ora oleh panggonan turis-turis mau kepeksa padha ngadeg. Ana sakwenehing nom-noman sing tumindak kurang ajar padha ngrasani turis mau. ”ben kethek-ketheke padha ngadeg neng bis kota, ben ngrasakake urip ing kutha Jogja”, kandhane wong-wong mau karo ngguyu. Krungu panggodhane wong-wong mau, turis-turis mau padha meneng wae, sanajan ngerti yen dienyek nanging arep mbales cara alus. Nalika tekan terminal, turis mau banjur padha mudhun ora lali karo pamitan marang wong sing ngenyek, ”Nyuwun sewu, kethekipun badhe mandhap terminal mriki”. Krungu pangucape turis mau nom-noman sing ngece raine dadi abang ireng kisinan terus padha melu mudhun sakperlu arep njaluk pangapura marang para turis. Singkat crita karangan banjur tak tutup kanthi kahanan sakbanjure para pegawe nggunakake basa Jawa, Pamarentah pusat mbiji menawa pamerentah Solo perlu oleh pengaji-aji amarga wis nindakake pelayanan masyarakat kang prima, kanthi luwih cepet lan ngajeni para tamu kang njaluk layanan apa wae.

Ora ngira karanganku jebul entuk biji paling dhuwur, aku oleh pengaji-aji utawa hadiyah piala gedhe lan dhuwit rongatus seket ewu rupiyah lan poto bareng karo pak Jokowi, hore,... aku dadi juwara!. (Cuthel)

Kecipratan

Wayah surup wis liwat, swarane bedhug maghrib wis ora keprungu meneh, kang ana amung sesawangan kang banget endah nanging rinasa sepi lan nglangut, ing sisih kulon lintang panjer sore cemlorong padhang nguwasani langit wengi sisih kulon. Ana rasa sesek sakjeroning dhadha, ”ah,.. kahanan kok kaya mengkene”, grenenge wanodya ayu mau bola-bali karo ngusap luh sing wiwit ndlewer ing pipine kang alus. Kahanan bungah dadi susah malik kanthi cepet banget, wingi kahanan kang endah kaya mengkene iki bisa dirasakake karo sisihane, sinambi nglaras aneng teras omah kang madhep mengulon, sinambi ngemil kacang godhog senengane mas Handoko. Meja kursi saka ukiran kayu jati modhel Jepara nambahi swasana omah cilik kang cekli dadi tambah antik. ”Jeng,.. kunci lan layang-layang mobil gawanen wae mbokmenawa aku sesuk repot gaweyan”, ature mas Handoko karo ngulungake barang mau. Pasuryane ora kaya padatan, durung diwangsuli mas Handoko wis ngendika meneh, ”oh iya,... kertu ATMku uga gawanen wae mbok menawa sakmangsa-mangsa sliramu mbutuhake, isih apal nomer PINe ta?. Babar pisan ora dinyana lan tanpa ana sasmita menawa sore kang endah mau jebul mujudake sore kang pungkasan mas Handoko sare ana kene. Wanodya ayu mau banjur noleh nyawang tetanduran melati sing nyebarake ganda arum, ”apa nasibku kaya kembang melati?”, wanodya mau ora wani mangsuli pitakonan sing nggubel sakjeronng ati. Atine ditatag-tatagake ngadhepi kahanan kang bakal dilakoni, sanajan ing babagan ekonomi dudu mujudake tantangan kang abot ananging lirikan netra lan sindhiran tembung saka tangga teparo lan kanca kantor bakal dadi welat landhep kang mbeler ati lan rasa pangrasa. Wengi iki dadi wengi kang sepisanan turu ijen kanthi states bojon tahanan KPK. Mbuh pirang tahun mengko dheweke bakal nyandhang states legan ora nanging randha ya ora. Luwih telung jam mripat iki babar pisan ora bisa merem, pikirane molak malik ora karuwan nganti swara jago kluruk kang sepisan isih dirungu cetha. ”Dhuh Gusti Allah nyuwun pangapunten sedaya lepat kawula”. Pikirane temlawung nggagas kana kene kang bakal dilakoni, kepriye anggone arep ngabari bapak ibu ing desa, rasane ora mentala yen kahanan kaya mengkene bapak ibu sing ndungkap yuswa sepuh kok melu-melu mikirake. Wanodya mau nglirik barang kang nglumbrug ana pojok senthong, amung awujud gombal sing wis pirang-pirang sasi ora tau kademok. Sajadah lan rukuh mau ngelingake marang Pengerane kang amung kadhang kala disujudi. Klunuh-klunuh wanodya mau metu saka senthong sakperlu njupuk banyu wudu sakperlu arep nindakake sholat wengi. Anggone rukuk lan sujud kanthi tumakminah prasasat kabeh donga diwaca bola-bali. Bubar rampung sholat dhadha rasane luwih longgar, ambegan rinasa luwih lega. Mas Handoko priya setengah tuwa mau pancen wis bisa ngentasake saka jurang kemiskinan kulawarga, ora amung dheweke sing bisa kasembadan kabeh kebutuhane ananging wong tuwa lan adhi-adhine padha melu urip mulya. Omah desa sing maune wis dhoyong bisa dijejegake meneh malah saiki katon luwih endah sinawang tinimbang omah ing kiwa tengene apameneh jobine wis diganti keramik model anyar. Wanodya mau atine mongkog nanging emane pilihane mau ora nggagas sepira laraning ati Ngadiman jejaka kanca saka desa sing wis asok katresnan kanthi tulusing ati, kabeh mau amarga amung sulap kahanan lan gebyaring donya kang diwenehake dening mas Handoko. ”Apa aku ngundhuh wohing penggawe?”, meneh wanodya mau nyoba naliti bebendu kang lagi disandhang, nanging sepisan meneh wanodya mau ora wani mangsuli pitakonane dhewe. Trontong-trontong sang bagaskara madhangi jagad raya, wanodya mau nyoba nguwatake ragane kanggo ngadhepi dina iki, sanajan sakojur awak krasa lungkrah ananging kudu dipeksa, dhaharan lan unjukan kang disumadiyakake dening pembantune amung dipangan sithik, sega telung sendhok kang mlebu dirasa pait kadidene jamu brotowali, ”dhuh Gusti Allah paringana kekiyatan manah lan raga kawula”, sambate wanodya mau. Koran esuk kang nglemprak ana meja tambah nggodha ati, yen arep diwaca sumelang yen bakal nambahi ngeresing ati menawa krungu kahanane mas Handoko, dene yen ora diwaca kok ya ana rasa kepengin mangerteni warta kang lagi sinandhang garwane kinasih. Ditimbang lan dipetung luwih becik ya diwaca sanajan mbuh mengko kepriye dadine. Lagi maca headline koran esuk atine wanodya mau wis trataban. ”KPK sedang telusuri kekayaan Handoko hasil korupsi proyek.......”, wanodya mau atine geter banget mbayangake menawa bandhane katut disita KPK, koran esuk banjur diselehake, pikirane nggagas omah lan kabeh isen-isene. Sanajan mung omah cilik nanging wis dadi duweke sakwutuhe amarga sertifikate nyebutake jenenge, Retnaningrum,SE. Mobil kang ana garasi dilirik, ”ah,... aman, sanajan amung jenis kijang tahun 2006 nanging BPKB lan STNK uga nganggo jeneng Retnaningrum,SE. Wanodya mau banjur mesem nanging mbuh apa sababe mesem, mbokmenawa mesem amarga mbiji awake dhewe kang pokil, sanajan bocah saka desa nanging wasis ngadhepi kahanan donya kang sarwa awut-awutan iki, ujare kandha kudu melu ngedan yen ora ngedan mundhak ora keduman. Retnaningrum kelingan jaman isih kuliyah mbiyen, sapa wong sing gelem ngragadi kuliyahe, amarga wong tuwane tangeh lamun bisa ngragadi, Retnaningrum ngerti sepira asile kadang tani jaman saiki, sawah sakpathok amung cukup kanggo mangan saben dinane. Mula nalika wis lulus saka pamulangan SMA Retnaningrum nyambut gawe aneng diler mobil kang dadi margane bisa tetepungan karo priya sugih kang saiki dadi bojone. ”Kok kerja apa ora kuliyah jeng?”, aruhe mas Handoko alus nalika semana, ”mboten gadhah ragad, wangsulane Retnaningrum bares. ”Yen gelem kuliyah mengko dakragadi!”, kandhane mas Handoko tandhes. Wewayangane mas Handoko katon kumlebat nggodha, sanajan wis setengah tuwa nanging isih bisa nggodha atine prawan jaman saiki sing kedanan bandha donya. Retnaningrum banjur kelingan celengane mas Handoko aneng Bank Mandiri sing gunggunge ora dimangerteni amarga buku tabungane digawa mas Handoko, nanging kertu ATMe wis dipasrahake dhek wingi, atine dadi trataban amarga kelingan yen dheweke kudu melu nylametake bandhane mas Handoko Kanggo urip mengkone. Retnaningrum age-age nuju gedung bank Mandiri sakperlu njupuk dhuwit, saeba kagete bareng mangerteni sepira gedhene saldo tabungane mas Handoko. Drijine sing alus mau mijet angka 1 terus mijet meneh angka nol kaping pitu, ”transaksi anda sedang diproses”, wangsulane mesin pinter mau, ora watara suwe dhuwit sepuluh yuta metu saka mesin mau. Retnaningrum nggagas kudu ambal kaping pira dheweke bisa nguras dhuwit sing akehe semono mau. Wanodya mau sakliyane ayu pancen pokil, dheweke wis nggraita yen arep dilebokake aneng buku tabungane bakal nuwuhake pitakonan werna-werna, mula rencanane dhuwit mau arep ditukokake mas-masan. Saktengahe nggagas ing mburine akeh wong padha antri arep nggunakake ATM, mula Retnaningrum banjur nglereni, karepe mono arep pindah menyang ATM ing papan liya kareben ora nyubriyani. Mobil Kijang sing disetiri dhewe mlaku kanthi banter, dumadakan ana sakwenehing nom-noman numpak pit montor ugal-galan, kanggo ngendhari tubrukan stir mobil dibanting mengiwa, ora ngertia malah nyenggol bak trek sing momot pasir, dher,..... tubrukan ora bisa diendhari meneh. Amung tekan semono kang bisa dieling-eling Retnaningrum. Ana rasa perih ing bathuke, tangane sisih kiwa diperban, perawat kang nunggoni mesem karo ngandhani: Mbak Retna wonten rumah sakir dr. Muwardi, mbenjing malih menawi nyetir mobil ingkang ngatos-atos nggih”. Wanodya ayu mau mung bisa manthuk, pikiran tambah mbundhet mikirake lelakon kang bakal diadhepi, nanging dheweke wis gelem ngakoni, ”aku kecipratan dosa”.

**0**

Kampus biru

Jejeranku lungguh aneng warung Hik mau terus nyritakake lelakon uripe kang wis kawuri. Pilihanku aneng warung Hik kang dadi ciri khase wong Solo pancen wis trep, arep ngobrol sewengi bethetet ya oleh. ”Wis dhik aja nganti anak turunku nglakoni kaya aku”, ngono ngendikane, ”Lha priye ta mas?, pitakonku neges-neges. ”Iki crita kanggo sampeyan thok lho, iki wadi!”, ngone katerangane. Mas Prapto banjur miwiti critane: Nalika semono aku isih nom-noman kang kebak semangat nanging kurang nggunakake nalar, mligine bab agama aku ora tau sinau lan nindakake apa dhawuhe agama, mula nalika uripku kepepet butuh aku banjur lali mbuh apa nglali aku dhewe ya ora bisa mbedakake, sakteruse crita njur bisa dibedhek, dadi maling lan aku kecekel terus dadi mahasiswa ing kampus biru iku. Jenenge wae pakunjaran sanajan istilah resmine Lembaga Pemasyarakatan nanging tetep pakunjaran utawa bui kang kebak kasangsaran urip, para sipir lan napi nganggo istilah kampus biru, wong klambi sragame werna biru, wah,... kok kaya universitas wae. Nalika mlebu kang sepisanan aku wis diplonco kaya dene mahasiswa anyar kae, tendhangan lan jotosan wis dadi sarapanku saben esuk. ”Sapa jenengmu?”, pitakone galak karo mentheleng, ”Prapto”, wangsulanku cekak, ”Ngapa kowe diukum aneng kene?”, ”aku nyolong wedhuse tanggaku”, wangsulanku bares. Ha,... ha,... ha,... wong-wong mau padha ngguyu ngakak bareng. Tik,... Pitik kowe entuk kanca anyar, iki lho kowe entuk kanca Wedhus, kandhane wong mau karo ngundang wong kang jenenge Pitik. Jebul wis dadi adat pakulinan ing pakunjaran mau saben uwong napi oleh jeneng jumbuh karo tumindak ala sing ditindakake. Sing nyolong pitik diwenehi jeneng Pitik, kang nyolong sapi diundang Sapi, maling nggasak isen-isene omah diceluk Babah alias tukang mbabah, sing maling pit onthel diundang Cengklak, amarga gaweyane nyengklak pit onthel duweke wong liya, sing gaweyane ngrampok diundang Rampak, sing gaweyane nyopet, diceluk Cepot, sing gaweyane ngutil aneng pasar diwenehi jeneng Kutil, sing mlebu pakunjaran amarga mateni wong diundang mbah Tuwek, utawa mbah Jagal. Jaman dhisik pakunjaran iku mung isi wong-wong kang bodho amarga ora sekolah lan ora duwe kepinteran apa-apa, bisane ya mung maling, nggarong, nyopet lsp. Yen ana kalodhangan padha diwenehi ketrampilan nukang kayu utawa nukang batu, ana uga kang diajari dadi tukang cukur rambut utawa jahit sandhangan. ”Perih,... dhik yen tak critakake, nanging anehe kok ya akeh kang padha bali tumindak nyolong meneh, jare neng pakunjaran mau rasah mikir urip wong butuh mangan ya gratis, mula kadhang ana napi ing pakunjaran awake malah lemu amarga ora nggagas butuh lan mikir kulawarga sing ana ngomah. Aku banjur mikir apa kahanan pakunjaran kang dicritakake mas Prapto mau saiki wis beda apa isih padha?. Wayah awan iku aku mlaku-mlaku aneng ratan Slamet riyadi, tekan sakulone Gladag aku mandheg sak perlu nyawang gedung kang banget endah lan gedhe, ing sangarepe gedung mau akeh wong padha nunggu, sajake kulawargane para napi utawa tahanan kang arep tilik, ”layak padha krasan urip aneng kene wong gedunge wae mentereng kaya ngene apike, memper entuk sebutan Kampus biru”, batinku muni dhewe. ”Sugeng siyang pak, kula wartawan badhe pados informasi babagan LP punika”, laporku marang bapak kang kawogan tugas awan iku, aku nuduhake Kartu Pers. Bapak kepala LP kang nemoni aku priyayine apik banget, kabeh pitakonku diwangsuli kanthi gamblang. Kang sepisan tak cathet jumlah warga binaan utawa para napi lan tahanan kang ana, banjur tata tertib urip ing LP uga dadi kawigatenku. Gedung kang saka njaba katon endah mau jebul sejatine nyimpen kebak wadi. Akeh para napi sing banjur saiki dadi wong kang kinormat amarga gelem mertobat, suwalike akeh wong kang dadi tambah nekad, yen ndhisik mung maling pitik saiki malah dadi garong gedhe amarga oleh kapinteran saka sapadha-padha napi. Aku banjur kelingan mas Prapto kancaku jagongan aneng warung Hik, saiki wis dadi pengusaha mebel kang sukses amarga saka asil dhidhikan nalika aneng kampus biru. Kahanan donya saya suwe saya maju, owah-owahaning jaman, maling pitik saiki wis ora ana meneh, sing ana maling HP utawa maling pit montor utawa maling mobil, sing maune mbegal aneng papan sepi saiki malih dadi rampok toko emas ing tengah awan, malah saiki ana maling anyar kang jaman dhisik durung ana yaiku maling dhuwite rakyat, alias koruptor, uga uga napi amarga tumindak nggunakake lan dodolan narkoba. Saben-saben dina gedhe mligine dina gedhe Riyaya lan dina HUT Proklamasi kabeh para napi kang tumindake becik bakal entuk karinganan ukuman kang sinebut remisi. Cathetanku banjur tak pepaki bab riwayat pendidikan para napi kang dadi warga binaan, aku dadi kaget, temen-temen kaget, jebul para napi saiki malah akeh-akehing lulusan sekolah kang lumayan dhuwur, akeh sing wis nyandhang gelar S1 uga ana. Urip ing donya pancen aneh, kadhang aku banjur melu mikir kena ngapa para koruptor klas kakap kae kok amung entuk paukuman sethithik ora jumbuh karo tumin dake?. Ah,... yaiki jenenge urip ing donya, kang ana mung pengadilan dudu keadilan, dene keadilan kang sejati amung mbesuk ana pengadilane Kang Akarya Jagad. Angenku banjur temlawung adoh, mbesuk kapan negara iki dadi makmur lan kabeh kawulane padha urip mulya?, aku banjur mbayangake saumpama negara iki ora ana korupsi lan pungli lan sakjinise, tak kira yen mung butuh sekolah wae wargane ora perlu cucul dhuwit, kanggo gawe dalan kampung ora perlu urunan amarga negara wis sugih. Mak nyut,... aku banjur eling lelakone Gayus pegawe kantor pajek sing dhuwite milyardan kae, apa bakale mbesuk uga nampa paukuman kang murwat karo tumindake?. Terus pulisi sing dhuwite milyardan kae dhuwit padhang apa dhuwit peteng?, ah,.... embuh kok nggagas bandhane wong liya. Aku banjur nggagas kedadeyan ing kuthaku dhewe sing saiki duwe slogan ”Solo kuthaku, Jawa budhayaku lan Berseri tanpa korupsi”, sanajan wis luwih apik tinimbang sing wis-uwis nyatane pungli ing Terminal Tirtonadi isih ana. Pancen babagan korupsi lan pungli angel dibuktekake, nanging nyatane wong cilik padha ngrasakake akibate.

Wengi iku mas Prapto wis nunggu aku aneng warung Hik pinggir ratan Slamet riyadi, ”wis suwe mas?”, aruhku marang juragan mebel mau, ”wis dhik , iki wedangku jae wis asat”, wangsulane. ”Mas saiki kampus wis beda karo jaman sampeyan”, kandhaku miwiti. Juragan mebel weton kampus biru mau mlenggong sajak gumun, ”sing beda apane?”, ”pokoke akeh sing owah, saiki warga binaan kampus biru akeh-akehe dudu wong bodho nanging wong pinter lan sekolahe dhuwur”, kandhaku karo nyruput jae panas senenganku. Kampus biru saiki pancen panggonane wong-wong pinter, si Pitik , si Wedhus, si Cengklak, si Kutil wis arang banget, saiki sing manggon ana kono akeh-akeh si Korep lan si Limpung”. Tak sawang juragan mebel lulusan kampus biru mau sajak bingung, ”piye ta dhik apa sing mbok karepke”. Karo nyaut tempe gembus aku njlentrehake, ”si Korep iku napi kang penggaweyane pejabat nyambi dadi koruptor, dene si Limpung iku napi sing penggaweyan pegawe ngrangkep pungli.

Wengi saya terus mrambat, ratan Slamet riyadi sansaya sepi, gedung kampus biru ing sakpinggire ratan Slamet riyadi mau dadi bukti menawa isih akeh pawongan kang seneng gelem tumindak nalisir saka tatanan ukum, nanging dudu mujudake jaminan menawa tumindak nglawan ukum bakal sirna saka bumi Nuswantara, wong pedhang ukum amung landhep sisih ngisor, nanging kethul menawa dicakake mendhuwur, dhuh,... Gusti Allah paringana eling marang para pemimpin bangsa.

00--00