Sekar setaman
No. 11
Jinisipun
omben-omben(Unjukan)
Priyantun jawi
kondhang pinangka priyantun ingkang remen nglaras mirengaken klenengan sinambi
ngunjuk wedang kopi, wedang jae, wedang teh ginasthel(legi,panas, kenthel),
nanging sejatosipun inggIh kathah sanget inuman utawi
unjukan tradisional ingkang dipun racik dening simbah-simbah rumiyin
contonipun:
- Tape
kambang, unjukan menika eca sanget, menapa malih diunjuk
nalika hawa radi asrep. Bahan lan caranipun ndamel: Santen klapa radi
cuwer kemawon dipun godhog, lajeng dipun cemplungi irisan klapa enom
alit-alit lan ditambah tape pohung. Gendhis jawi lan gendhis pasir
sacekapipun. Supados kraos sedhep dipun paringi pandhan wangi utawi
kayumanis
- Rujak degan, unjukan
menika eca sanget, dipununjuk sadhengah wekdal cocok. Bahan lan caranipun
ndamel: Degan utawi klapa ingkang taksih enom, toyanipun dipun godhog
dipun campur kaliyan toya biyasa. Degan dipun serut lajeng dipun
cemplungaken dados setunggal, ditambah gendhis jawi lan gendhis pasir sacekapipun,
langkung sedhep diparingi pandhan wangi utawi kayumanis
- Cao, unjukan
menika caranipun ndamel prasaja sanget, bahan lan caranipun ndamel:Ingkang
kawitan damel juruh saking gendhis pasir (meh kados sirup nanging mboten
mawi jantu), lajeng dipun campur toya sacekap ipun. Isinipun cao mangga kersa, saget dipuniseni
serutan degan, kolangkaling, janggelan, lsp. Supados kraos sedhep
dipunperesi jeruk nipis.
- Kolak, unjukan
menika sampun kondhang dados unjukan wajib nalika wulan Romadhon. Bahan
lan caranipun ndamel: Santen sacekapipun dipun godhog, gendhis jawi lan
gendhis pasir sacekapipun lajeng dipun iseni miturut seleranipun piyambak,
biyasanipun isinipun kolak: pisang raja/kepok, kolangkaling, tela/pohung.
Babagan unjukan
tradisional sejatosipun kathah sanget jinisipun, kula namung saget nyaosi
sekedhik conto ing nginggil, wasana sugeng nyobi
Sukoharjo, 28
Juli 2012
Sekar setaman
No. 12
Jambu kluthuk
Taneman woh-wohan menika
ginanipun kathah sanget, tur inggih klebet taneman ingkang uripan (gampil
gesang sanajan mboten dipunrimat), raosipun mboten patiya eca tur kathah
isinipun, pramila bebrayan agung kathah ingkang mboten sami remen. Nanging
wolak-walikipun jaman nalika nembe ungsum penyakit demam berdarah(DB), para
ahli nembe saget manggihaken manfaat woh jambu kluthuk. Unjukan jus jambu
kluthuk saget dados tamba gerah DB kalawau. Saderengipun bebrayan agung namung
mangertos ginanipun ron jambu kluthuk ingkang enem(pupus) kangge ngusadani
sakit diare (mencret). Sanesipun kangge tamba, ron jambu kluthuk saget kangge
damel bumbu tigan pindang, (tigan bebek godhog ingkang werninipun kulit soklat)
caranipun dipun
godhog kaliyan brambang sakulitipun
Nalika nembe
ungsum jambu bangkok ingkang ageng-ageng, kathah bebrayan agung ingkang sami
nanem, sejatosipun jambu bangkok kalawau inggih nunggal jinis kaliyan jambu
kluthuk.
Wasana namung
semanten seserepan bab jambu kluthuk, mugi wonten guna lan paedahipun
Sukoharjo, 28
Juli 2012
Sekar setaman
No. 13
Sate Jamu
Dhaharan sate mbokmenawi sampun
kathah ingkang pirsa, werninipun kathah, kadosta : sate wedhus, sate ayam sate
sapi, sate kelinci, sate tempe
gembus(satekere), sate jerohan lsp. Babagan jamu inggih sampun mujudaken barang
limrah, kados ta: Jamu kencur, jamu puyang, jamu kunir, jamu godhong kates, lan
sakwernanipun jamu godhogan ingkang sampun dipun racik ahlinipun. Lajeng bab
Sate jamu?, kula pidados taksih kathah priyantun ingkang dereng mangertos,
punapa malih priyantun saking sakjawine kitha sala. Ing kitha Sala sakmenika
nembe model sate jamu, kula aturi ngatos-atos mliginipun umat Islam, amargi
sate menika klebet dhaharan ingkang ukumipun haram. Sababipun menapa?. Sate
jamu mujudaken sate saking daging segawon (satu iwak asu). Inggih menika
wolak-walikipun jaman, kewan asu kok disate, apa ora aneh?. Racikan masakanipun
inggih werni-werni, kadasta;Tongseng asu, Rica-rica asu, Empal asu, Sate bakar
asu lsp. Wonten cariyos lucu ingkang kula sumerepi. Sakwenehing dinten kula
mireng wicantenan antawisipun tiyang kalih, ingkang setunggal sopir becak,
ingkang setunggalipun malih calon penumpang:
Calon penumpang :“Pak becak, mrenea!”
Sopir becak :”Dipun dherekaken tindak pundi
mas?”
Calon penumpang :”Sampeyan purun nggawa prawan?”
Sopir becak :”Purun, menawi upahipun cocok”
Calon penumpang :”Menyang Nusukan nggawa prawan”
Mireng
wicantenan kalawau kula radi bingung, pramila kula namung mendel kemawon, kula
mboten ngagas malih. Let sekedhap kula sumerep becak kalawau mlampah mbeta
segawon cacah gangsal dipun taleni kersanipun segawon-segawon wau mboten ucul,
dene calon penumpang kalawau nitih sepedha motor ngetutaken wonten
sakwingkingipun becak.
Kula lajeng
gedheg-gedheg, asu kok diistilahke prawan. Miturut cariyosipun tiyang sakiwa
tengen mriku, daerah Nusukan panci kathah warganipun ingkang nyambut damel
sadean sate jamu (sate asu).
Sukoharjo, 29
Juli 2012
Sekar setaman
No. 14
Lelembut
Wonten ing
kabudayan jawi taksih kathah kapitadosan bilih sanesipun donya ingkang kasat
mata punika, inggih donyanipun menungsa, taksih wonten donya ingkang sanes
ingkang makhlukipun dipun wastani lelembut, utawi badan alus. Lelembut kalawau
inggih gesang kados kula penjenengan, nanging papan pangenanipun biyasanipun
wonten papan-papan ingkang dipun anggep wingit kados ing wit ringin ingkang
ageng ngrembuyung, kuburan, lepen-lepen ingkang awis- awis dipun srambah
tiyang, lsp. Dene naminipun lelembut kalawa:
- Wewe, wujudipun dipungambaraken, kados tiyang estri
ingkang rambutipun panjang dipunore, susunipun ageng, rupinipun
awon.Wonten ingkang nyebut wewe gombel.
- Wedhon, wujudipun mboten cetha, namung rupinipun
pethak, mlampah mboten nggambah lemah.
- Thuyul, wujudipun kados lare alit, gundhul, wuda,
sok malah dipundadosaken pesugihan tiyang ingkang sesat imanipun
- Sundel bolong, wujudipun kados dene tiyang estri,
rupinipun ayu nanging gegeripun bolong.
- Glundhung pringis, wujudipun namung sirah thok
ingkang ngglundhung lan cangkemipun mringis.
- Biyung tulung, wujudipun mboten wonten, nanging
namung kepireng swantenipun ingkang njaluk tulung. Tulung,….
tulung,….tulung,… nanging menawi wonten tiyang ingkang nyelaki, swanten
kalawau saya nebih terus.
- Peri, wujudipun dipungambaraken kados tiyang estri
ingkang ayu tur gandanipun wangi, pramila kathah priyantu kakung ingkang
kegodha.Tiyang kakung ingkang kegodha kalawau nembe eling naila sampun
enjing piyambakipun tilem angler wonten papan ingkang mboten sakmestinipun
kadosta tilem wonten pinggir lepen, wonten ngandhap wit ringing ingkang
ageng lsp.
- Gendruwo, wujudipun dipungambaraken kados dene
tiyang sepuh
- Jrangkong, wujudipun dipungambaraken kados rangka
menungsa ingkang gesang.
Taksih kathah
sanget sebutan-sebutan kangge lelembut miturut daerahipun piyambak-piyambak,
kadosta: kuntilanak, memedi pocong,
setan kuburan, lsp, nanging ingkang sami ngen dikaken, meh sedaya lelembut
kalawau menawi mlampah mboten ngambah lemah. Wonten ingkang pitados bilih
menawi nyumerepi lelembut kados ingkang kula sebat ing nginggil, dipun sranani
cucul busana utawi wuda, lelembut wau ajrih sanget.
Wasana namung
sumangga, mboten perlu ajrih.
Sukoharjo, 29
Juli 2012
Sekar setaman
No. 15
Silir
Naminipun wilayah alit ing daerah Sala sisih wetan.
Senajan jembaripun wilayah kalawau namung alit ( namung tataran RT), Silir
sampun kondhang dumugi saindhenging nuswantara. Menika cariyos ingkang sampun
lawas, menawi penjenengan tindak mrika sampun mboten wonten. Cariyospun
mekaten: Nalika semanten wonten kawicaksanan saking pamarentah Sala bilih
kangge ngawekani kathahipun lonthe (WTS) ingkang sumebar ing pundi-pundi
panggenan, pamerintah damel papan pelanyahan ingkang resmi, tlatah ingkang
dipunanggep nyekapi syarat inggih menika ingkang sepi lan tebih saking
pemukiman penduduk, dipunpilih daerah kelurahan Semanggi klebet RT.7, mapanipun
sisih wetan tanggul, pramila tiyang ingkang tindak mrika menawi pekewuh “arep
neng Silir”, dipun gantos ”Nyang wetan tanggul”. Gandheng Silir mujudaken papan
pelanyahan ingkang resmi dipunakeni pamerentah, pramila kathah sanget para
priya ingkang remen iseng sami tindak
mrika. Priyantun saking daerah sanes menawi tindak dhateng kitha Sala menawi
mboten mampir dhateng Silir taksih dipunanggep dereng ngertos Sala. Menika
cariyos kedadosan ing tahun sewidakan, nalika panggesangan taksih angel sanget,
ngibaratipun namung kangge dhahar kemawon kathah para wadon ingkang kecemplung
ing donyanipun palanyahan, kathah para tiyang sepuh ingkang tega dumateng anak
wadonipun nyambi dados lonthe. Wonten cariyos malih, ing satunggale tlatah
pedhusunan ingkang miskin sanget, prasasat bocah wadon ora tau dandan, ora
ngerti wedhak pupur, tur pakulitanipun ireng mbengkerok, sandhanganipun mboten
mbejaji, ngantos dados prawan radi kasep. Gandheng kawontenan mekaten piyambak
ipun nglembara dhateng kitha Sala pados panggesangan. Cekak critanipun dados
WTS ing Silir. Gandheng sampun gadhah arta kathah lan ugi dipunrimat kaliyan
mbok-mbokanipun(germo), rupinipun malih dados ayu kinyis-kinyis. Crita
salajengipun wonten priya ingkang ngepek bojo lan ngentasaken saking jurang
kanisthan kalawau. Kedadosan kalawau lajeng nuwuh aken pemanggih ingkang klintu
ing padhusunanipun wadon tilas WTS kalawau, tuwuh unen-unen: yen rupane elek,
mlarat, wis
kasep, dadiya lonthe dhisik ben payu”. Apa tumon!
Silir sampun
resmi dipuntutup, papanipun sakmenika dados rame sanget, saperangan dados
punjering perekonomian.
Sukoharjo 29
Juli 2012
Sekar setaman
No.16
Hotel Krusek
Hotel indonesia
(HI) ing ibukota kula pitados penjenengan sampun mireng, Hotel Sahid Raya ing
kitha Sala kula inggih pitados pnjenengan malah sampun nate nyare wonten mrika,
Hotel Lor In ing kitha Sala sisih kilen penjenengan temtu sampun sumerep. Ing
kitha Sala kathah sanget hotel-hotel ingkang tarafipun nasional utawi
internasional. Kangge mben tenaken tarafipun, hotel kalawau dipunsebat hotel
bintang pinten. Dados wonten hotel bintang setunggal, hotel bintang kalih,
hotel bintang tiga, hotel bintang sekawan lan paling inggil hotel bintang
gangsal. Dene hotel alit-alit ingkang dereng nggadhahi bintang namung
dipunsebat Hotel Melati, utawi Penginapan, utawi Losmen. Hotel bintang gangsal
tarifipun ngantos yutan rupiyah sakwenginipun, temtunipun ingkang nginep wonten
mriku namung juragan sugih lan pejabat tinggi utawi tiyang saking mancanegari.
Nanging ing pasrawungan inggih sok wonten guyonan hotel krusek, punapa hotel krusek menika?. Hotel krusek inggih
menika hotel ingkang paring kasempatan kangge nyipeng kanthi tarip jam-jaman,
utawi tarif sakperlu , biyasanipun
namung sakperu betah kangge ngeloni dhemenanipun utawi WTS. Ah,… tenan ta iki?
Sukoharjo, 29
Juli 2012
Sekar setaman
No.17
MONUMEN PERS
NASIONAL
Panjenengan
dereng pirsa Monumen Pers Nasional?, wah rugi sanget, penjenengan mboten
ngertos sujarah pers Indonesia, punapa malih para murid, para siswa, lan para
guru ing kitha Sala, penjenengan rugi menawi mboten nyelakaken tindak mrika. Mapanipun
wonten ing kitha Sala, alamat ingkang kom plit:
Jl.Gajah Mada No. 59 Surakarta(Sala) telp. (0271) 711494,712734 fax
(0271)716008, Email: mpn @mail. kominfo.go.id. Fasebook: monpersnas@gmail.com,
Website: mpn.kominfo.go.id Monumen Pers Nasional instansinipun kementrian
Komunikasi dan Informatika. Isinipun pepak. Komplit tur mboten sisah mbayar.
Koleksi antawisipun:
- Mesin ketik tokoh Pers, Mesin hitung kuna, Portable
Mixer
- Micro film, Kenthongan Kyai Swara Gugah, Radio
Kambing
- Diorama Sejarah Pers, Patung Perintis Pers, Rekaman
Vidio Gerhana Matahari Total, Plat Cetakan Perdana Koran Kedaulatan
Rakyat, Baju Wartaman Hendro Subroto, Peralatan Terjun Payung Trisno
Yuwono.
Sanesipun
barang-barang menika Monumen Pers Nasional, nyumadiyakaken Media Center
sacara lelahan (gratis), penjenengan saget internetan gartis. “Wah apike kaya
ngene kok ora dimupangatake”, mekaten kula sok grenengan piyambak. Sejatosipun
museum, perpustakaan, candi, lan patila ran kina sanesipun menika papan
pasinaon, nanging emanipun bangsa kita dereng saget ngregani. MPN ugi kagungan
perpustakaan ingkang lumayan komplit, wiwit buku sastra kina, ngantos sastra
enggal wonten, buku pengetahun umum inggih komplit. MPN inggih gadhah
dokumentasi koran-koran lawas ingkang sampun nate kaedharaken ing Indonesia
(koran jaman perjuangan). Menawi penjenengan betah maos koran terbitan enggal
inggih wonten, Kompas, Suara Merdeka, Solo Pos, Jawa Pos, Suara Pembaruan,
Kedaulatan Rakyat, Pikiran Rakyat, lan koran-koran alit saking daerah ugi
wonten. Betah majalah, inggih komplit. Majalah Panyebar Semangat, Jayabaya,
Joko Lodang, pokokipun komplit,..plit, gratis,.. tis…., sumangga kula aturi
rawuh mrika.
Sukoharjo 29
juli 2012
Sekar setaman
No.18
Arem-arem
Arem-arem
naminipun tetedhan, wujudipun kados lonthong nanging nglebetipun wonten
isinipun, biyasanipun sambel goreng ati. Miturut cariyos ing kula pireng, jebul
arem-arem menika inggih wonten critanipun, jlentrehipun mekaten. Nuju
sawijinipun dinten wonten priyagung trahipun ngaluhur asmanipun KRT.Remenedha ingkang
badhe ketamon sedherek ingkang kathah sanget. Ndilalahipun priyagung kalawau
kok inggih keleresan artanipun sampun cupet sanget. ”Wah piye iki dhuwit wis mepet gek arep ana tamu akeh, wektune ya wis mepet sisan”, mekaten
sambatipun priyagung kalawau. ”Won,…. Won,… mrenea dhisik”. Priyagung kalawau
ngundang abdinipun jurumasak ingkang asma Sripawon. ”Piye iki arep ana tamu
akeh gek dhuwit nggo ragat suguhan geri semene”, ngendikanipun priyagung
kalawau ketingal bingung sanget. ”Mekaten ndara kula gadhah usul, arta semanten
sampun cekap kagem atur pasugatan, tur inggih mboten nglingsemaken”, ”arep mbok
suguhi panganan apa”, ”kula mboten mangertos naminipun nanging wujudipun kados
lonthong, nanging wonten isinipun sambel gereng ati”, ”panganan iku enak lan
wis memper kanggo suguhan?”, “sampun ndara, malah tamu ingkang sampun tuwuk
mboten kersa dhahar saget mbeta wangsul
dhateng griya”. “yawis gawekna, aku manut karo omongmu”. Cekakipun crita, Sri
pawon lajeng tumandang damel tetedhan utawi panganan kalawau awit wekdalipun
sampun mepet. Dumugi titiwanci tamu rawuh lan pasugatan dipunladosaken,
manahipun priyagung kalawau radi dheg-dhegan, ”aja-aja suguhanku iki
ngisin-isini”, ngaten raos ing salebeting manah. Jebul kawontenan malah
suwalikipun, para tamu ketingal remen sanget anggenipun sami dhahar, rumaos
marem lan sampun rumaos tuwuk. ”Tetedhan punika damelanipun sinten kangmas?”,
pitakenipun salah sawenehing tamu kaliyan gemujeng remen sanget. ”iki gaweyane
abdiku dhewe sing jenenge Sripawon”, wangsulanipun priyagung kalawau marang
tamunipun ingkang kaleres adhinipun ragil, ”Wah,…. eca tur sae sanget, menapa
naminipun tetedhan menika kangmas?”, ”durung ana jenenge”. Priyagung kalawau
lajeng nggagas, arep tak jenengke apa ya. “Yawis ngene wae, gandheng durung ana
jenenge, mula kabeh para tamuku, padha seksenana: panganan iki tak wenehi
jeneng AREM AREM, karana bisa gawe mareme kabeh tamuku.
Sukoharjo, 29
juli 2012
Sekar setaman no 19
Cerkak:
Pakdhe Dullah
Ora jeneng ngalembana
amarga kelegan atine, nanging kasunyatane pancen kaya mengkono, priyayine katon
bagus sanajan wis
sepuh, yen nyenyandhang mesti pantes apameneh yen ngendikan,… wah jan pancen
priyayi siji iki mesthi cedhak turune bangsawan saka kraton Surakarta
Hadiningrat utawa Sala. Miturut critane yuswane meh ngancik wolung puluh lima
tahun nanging isih ketok timur lan sarirane seger waras, jare adhine sing ragil
wae yuswane pitung puluh tahun kamangka pakdhe Dullah iku anak mbarep duwe adhi
cacah enem. Aku yen ngundang pakdhe Dullah, asmane kang pepak R.Abdullah
Wiryamartono, pensiunan penilik sekolah. Sanajan mung tangga nanging wis dak anggep kaya wong
tuwaku dhewe apameneh urip aneng paran kaya ngene iki, sing jenenge sedulur ora
liya ya tangga cedhak omah. ”Nakmas kok ya isih kendel temen urip ijen apa ya
ora wedi?”, ngono pitakone pakdhe Dullah ing sakwenehng sore. ”Hla sing
diwedeni nggih sinten ta pakdhe, yen wonten tiyang badhe nggarong kula gek
bandha kula napa?”. Krungu wangsulanku mau pakdhe Dullah ngguyu kemekelen,
”ngene hlo nakmas, jaman aku mbiyen umur kur-kuran kaya nakmas iki aku malih
dadi wong jireh ora wani turu ijen, cepet-cepet golek kanca turu!”. Krungu
wangsulane pakdhe Dullah genti aku sing ngguyu kemekelen, aku terus nyandhak
menyang ngendi parane ngendikane pakdhe Dullah, wis genah mesthi bab bebojowan. Tak akoni
nganti umurku ngancik telung puluh tahun ngene iki aku isih wedi golek bojo,
sing tak wedeni gek piye mengko anggonku arep ngingoni wong jeneng urip ijen
ngene wae pendhak tanggal selawe kanthong iki wis ora tau ana isine. Urip pinangka pegawe
negeri cilikan kaya ngene iki sarwa susah, blanjane mung gumantung apike ati
presiden, tahun iki gelem ngundhaki apa ora. Sanajan yen disawang ya katone gagah, nganggo seragam keki mlithit,
sepatu ireng mengkilap tur ya tumpakane pit montor, nanging ya iku mau swarane
pit montor malah melu ngece, dhit,…. dhit,…dhit,…. jaragan pit montor kredhitan.
Jane mono aku iki durung wancine numpak pit montor, nanging kepiye meneh wong
jamane kudu mengkono, yen numpak pit onthel kok kaya dadi ora pedhe. Mula
nganti umurku telung puluh tahun aku ora wani nyedhaki prawan, kamangka lunase
pit montor suk yen umurku telung puluh telu tahun. Karepku mono arep golek
samben gaweyan ben entuk tambahan asil raketang sithik, nanging njur arep
nyambi apa wong angger mulih saka kantor ya wis
jam setengah lima sore rasane awak wis loyo. ”Ora,..
jan-jane nakmas iki sing dienteni sapa, wong blanjane ya wis gedhe ngono, selak kiamat lho!”, pakdhe
Dullah malah meden-medeni. Jare pakdhe Dullah mbesuk ing alam akherat iku sing
paling rekasa wong kang ora gelem omah-omah, amarga iki sunahe kanjeng Nabi
Muhammad saw. ”Ah,.. saestu ta niku pakdhe?”, ”iki tenan, hla kurange nakmas
iki apa, blanja ya gedhe, dedeg piyadege ya gagah tur bagus”, ngendikane pakdhe
karo manggakake aku dikon ngombe wedang teh. ”Kula ajrih mboten saget ngingoni
semah kula pakdhe, blanja kula pun telas dipotong kangge nyaur utangan terus”.
Pakdhe Dullah ngguyu kemekelen meneh, “ngene lho nakmas, urip ijen iku mesthi
cupet, ngendi ana joko bisa nyenthelke piring, ning yen urip wong loro malah
turah,… turah akeh, yen ora nyata aku mengko tukokna sate wedhus sepiring!”,
ngendikane pakdhe karo ngguyu kemekelen. “Wong wedok iku pinter ngatur
balesomah, mbok blanja sithik bisa cukup, mbok blanja akeh pinter nyelengi”,
ngendikane pakdhe Dullah karo nydhot rokok kreteke. Sakwise rembugan ngalor
ngidul babagan wong omah-omah, aku ya banjur manut karo ngendikane pakdhe,
nanging sakdurunge pakdhe ya tak blakani kahananku yen aku iki mung anake
randha sing mlarat gek sedulurku ya akeh pisan. ”Ora apa-apa sedulur akeh iku
malah apik, luwih kuwat sentosa!”, ngono ngendikane pakdhe. Dina malem Minggu
candhake aku dijak nontoni prawan kang isih kepernah ponakane, jare bocahe ayu
tur ya lugu malah yen mung maca lan nulis Qur’an ya pinter, nyambut gawe dadi
guru taman kanak-kanak sanajan mung guru honorer. Ing satengahe dalan atiku ya
dheg-dhegan, gek wong lanang kaya aku iki apa ana prawan sing gelem, terus
mengko gek piye carane kenalan, wah mbayangake aku wis stress dhewe. Lagi mandheg eneng ngarep
omah wis ana
priyayi sing mbagekake tekaku lan tekane pakdhe. ”Mangga,.. mangga,.. pinarak
mlebet, ning niki namung gubug hlo”, ujare sing kagungan omah, ora liya ya
adhine pakdhe dhewe. Sakwise padha lungguhan lan kabar kinabaran bab
keslametan, ana bocah wadon nggawa beri isi wedang lan panganan, pakdhe njiwit
pupuku, aku wis
tanggap ya iki bocah wadon sing arep dijodhoke karo aku. ”Nakmas Harto,
dikenalke, iki ponakanku, jenenge Aslijah guru TK”, ngendikane pakdhe. Aku
ngadeg ngajak salaman, tak akoni wektu iku awaku rasane anyep kabeh, gek
kringetku ya dleweran kae. Sanajan katone nyawang nanging aku ora bisa
ngematake rupane, mbuh ayu apa ora aku ora ngerti, nanging tekatku wis manteb, yen dheweke
gelem aku ya gelem, tur ya gelem banget wong aku dhewe ya sakjane selak kebelet
tenan. Sidane amung butuh wektu sesasi kanggo persiapan uba rampene wong arep
nikahan, sanajan mung climen nanging kanggoku wis
cukup sing penting wis
sah miturut agama lan sah uga tumrape pemerintah. Setahun rong tahun aku wiwit
mbuktekake apa kang dadi ngendikane pakdhe Dullah, Sasi wingi bojoku wis tuku piring saklusin
lan gelas saklusin, sasi iki malah tuku panci alumunium sak set cacah enem.
Saben mulih dina bakda ya raketang sak gram rong gram mesthi nyelengi wujud
mas-masan. Omahku sanajan prasaja nanging katon resik lan tumata, saben dina
bojoku sregep nyapu lan ngepel. Jan,.. ora nyana babar pisan yen uripku bakal
kepenak kaya ngene, bagya mulya lair batin. E,... ngertiya wong duwe bojo iku
penak rak ya dhisik-dhisik aku kawin, dadi wong lanang kok bodho temen aku iki.
Nalika anggonku omah-omah ngancik rong tahun aku wis diparingi momongan kang nambahi regenge
balesomahku, bayi cilik wedok mau saya dina tambah gedhe saya nggemesake ati.
”Pak mbenjing gajian kula dipundhutke boneka nggih?”, penjaluke karo ngglendhot
neng pangkonku, ”ya,.. ning adhik ora pareng rewel nggih, yen adhik rewel kaya
wingi kae mesakake ibu”. ”Anu dhing pak, adhik nggih dipundhutke payung cilik
kaliyan pit cilik, nika lho pak sing rodhane tiga!”, ”ya,… ya,.. mengko yen
gajian sasi ngarep tak pundhutke kabeh”, wangsulanku ben seneng atine. Rasane
kaya lagi dhek wingi anggonku omah-omah, ngerti-ngerti wis
meh ngancik telulikur tahun, bocah sing dhisik isih cilik saiki wis
dadi prawan kang ayu menik-menik kaya ibune, wis dadi mahasiswi sing pinter, nanging ya
iku kadhang kala nggawe ngelu sirahe bapak ibune, saben-saben duwe penjaluk ora
dituruti terus ethok-ethok lara, ya kepeksane bapak ibune kudu nuruti karepe.
Setahun iki aku kudu kerep pasa, pasa sing ateges ngampet kepenginan jajan lan
tetukon barang kang kurang perlu, amarga
anaku wedok duwe penjaluk akon nukokake pit montor model skutik. Wah,…jan rada
judheg tenan aku, karepku mono mangkat mulih sekolah utawa kuliyah rak luwih
kepenak numpak bis kota, sak liyane irit ya ben
akeh kenalane aneng bis kota
sapa ngerti mengko malah ketemu jodhone. Nanging penjaluke sansaya adreng, aku
wedi mengko yen ora tak turuti mundhak ndadekake lara, kepeksane pit montorku
tak dol kanggo bayar uang muka, dene aku dhewe pilih numpak pit onthel
idhep-idhep olah raga.
***
Mangkat mulih menyang
kantor aku numpak pit onthel, setengahe aku nggenjot pit banjur kelingan pakdhe
Dullah sing saiki wis swargi, apa pakdhe Dullah kae panjang yuswane lan katon
sehat amarga senengane numpak pit?, ah mbok menawa iya, wong nyatane numpak pit
durung genep rong sasi wae rasane awaku
tambah sehat lan seger. Angger kelingan pakdhe Dullah aku banjur
kelingan kanca-kanca sekolah jaman SMA patang puluh tahun kepungkur, saiki
malah akeh sing wis dipundhut kondur sowan marak menyang pangayunaning Gusti
Allah, dene sing isih urip uga akeh sing padha nandang raga stroke. Ing batin
aku tansah ngaturake panuwun marang pakdhe Dullah kang njodhokake aku karo
ibune gendhuk, jebul ana ing jaman kang wis
maju iki bab jejodhoan isih perlu ana wong kang njodhokake, bocah enom ora
becik yen padha golek dhewe, sakliyane sok kleru kadhang kala anggone
kekancan utawa pacaran sok akeh-akehe
malah kebablasen. Aku banjur kelingan kancaku nunggal kantor, balesomahe bubrah
padha pisahan kamangka dhek emben anggone golek bojo ya amarga pilihan dhewe
mung ketemu aneng dalan, mung waton padha senenge, mula ya ora ngerti bobot
bebet lan bibite.Tekan ngomah wis meh jam lima sore, leren sedhela
banjur adus lan leyeh-leyeh aneng teras omah ngematake wedang teh ginasthel
gaweyane ibune gendhuk. ”Piye bu asile ujian anak wedok dhek wingi?”, ”wah apik
banget pak, bijine rata-rata entuk biji ”A” dene sing entuk biji “B” mung mata
kuliyah cacah loro”. Bojoku nyedhaki anggonku linggih karo omong klesik-klesik.
”Esuk mau pak Dullah Anwar tindak mrene arep nemoni penjenengan”. Kok ndelalah
kersane Allah, ing kampungku kok ya ana kang asmane pak Dullah, jangkepe
jenenge Abdullah Anwar, pakaryane pinangka pensiunan guru SMP negeri,
priyayine uga wis sepuh, aku yen
ngundang mas Dullah kadhang kala
ngundang pakdhe Dullah ngono wae, mbasakake anaku. “Sajak ana perlu apa ta
bu?”, ”ya embuh pak, jare sore iki arep mrene”, “ya wis yen ngono tak tunggune”. Durung mingkem
anggonku guneman wis
keprungu swara uluk salam. ”Assalamu’alikum”, “Waalaikumusalam”, wangsulanku
karo nyalami pakdhe Dullah. ”Kok njanur gunung, sajak wonten perlu mas, mangga
pinarak lenggah mlebet”, tangkepku grapyak. Tak sawang pak Dullah sajak serius
lan ana rembug wigati kang arep diomongake, karo nata anggone lunguh pak Dullah
omong kanthi basa kang alus banget, wose rembug tekane ing omahku diutus pak lurah supaya nakokake apa anaku
wedok wis ana sing duwe apa durung. ”Ngene lho pak Harto, sekirane ndhuk Endang
durung duwe calon, putrane pak lurah kang asmane Drs Partono kang mergawe aneng
bank pemerentah kae kepengin urip bareng karo ndhuk Endang”, ngendikane pak
Dullah karo nyawang aku kebak pengarep-arep. Mak jleg ,…. rasane atiku, ya
seneng nanging ya bingung, ora nyana babar pisan yen aku iki arep kepayon
dagangan. Anak siji karepku mono ben sekolah dhisik nganti tutug lan bisa
nyambut gawe, nanging jenenge wae anak wedok, sekolah dhuwur-dhuwur mengko
parane ya mung neng pawon. ”Mekaten nggih pak Dullah, sakderengipun kula
ngaturaken panuwun ingkang kathah sanget awit rawuh penjenengan, nanging bab
punika badhe kula rembag rumiyin kaliyan ingkang badhe nglampahi, rak ya kaya
ngono ta bu?”, wangsulanku karo nakoni ibune gendhuk. ”Inggih pak, kula nyuwun
wekdal kangge rembakan kaliyan gendhuk”. “Inggih matur nuwun, wangsulan
penjenengan kula tengga”, ature pak Dullah karo nyuwun pamit. Sakpungkure pak
Dullah aku lan ibune gendhuk pandengan-pandengan, kedadeyan telulikur tahun
kepungkur nalika aku dijodhokake karo ibune gendhuk lantaran pakdhe Dullah sing
saiki wis
swargi kaya gawang-gawang cetha ngegla. Tekane jodho
kadhang kala gampang nanging uga kadhang kala angel kepati. Pak Abdullah Anwar
kang lagi wae teka ing omahku mesthi wis mawas-mawas, sapa putrane pak lurah
iku lan apa pakaryane, semono uga sapa Endang lan anake sapa Endang iku. Yen
miturut penemuku kok kabeh katone meh sakdrajat, ya sekolahe bocah-bocah kang
arep dijodhokake, semono uga wong tuwane kok ya sakdrajat, gek bocah-bocahe
katone ya padha mempeng anggone ngibadah marang Gusti Allah. Rasane atiku kok
manteb, semono uga rasane atine ibune gendhuk. ”Wis gek kapan gendhuk ditari,
sapa ngerti nasibe gendhuk padha karo nasibe awake dhewe, nemokake jodho
lantaran pak Dullah”, ”ya pak, aku kok ya setuju lan manteb menawa gendhuk
dipek bojo nak Partono putrane pak lurah”. Wangsulane ibune gendhuk karo ngadeg
saka lungguhan. Srengenge wis meh angslup, lamat-lamat wis krungu swarane adzan
Magrib saka langgar desa, aku mangkat menyang mesjid bareng-bareng wong telu
karo anak lan bojoku, wiwit bar sholat magrib iki dongaku tambah akeh, muga–muga
anaku pinaringan jodho karo nak Partono, nanging kabeh mau mung tak pasrahake
marang astane Gusti Kang Akarya Jagad. Pasuryane pakdhe Dullah lunga teka silih
ganti karo pasuryane pak Dullah Anwar kang mentas teka ing omahku. (cuthel).
--00—
Sukoharjo, 29 Juli 2012
Sekar setaman No.20
Wacan bocah:
”Hore,... aku dadi juwara”
Atiku bingung apadene isin marang
kulawargaku dhewe, wong saomah kabeh wis tau dadi juwara, tahun kepungkur bapak
dadi juara macapat ing kantore, hadiyahe piala gedhe karo dhuwit satus ewu
rupiyah, sanajan wis tau dadi juara bapak ora seneng umuk, yen ngendikan ya
malah kepara ngasorake dhiri, semono uga ibu, sanajan mung ibu rumah tangga
nanging ya wis nate dadi juara masak olahan pangan saka pohung nalika perayaan
pitulas Agustus tahun 2007, hadiyah piala cilik karo piring saklusin, dene Mas
Wahyu kangmasku sing mbarep dadi juara pencak silat tingkat kota hadiyahe wujud
piala gedhe lan medali mas. Lemari ngarepan wis kebak piala lan piagame saka
bapak, ibu lan mas Wahyu, ing batin aku nggagas, suk kapan aku oleh piala kaya
bapak, ibu lan mas Wahyu?. ”Kene-kene padha ngumpul, bapak wengi iki arep
mborong bakso, kabeh kena tanduk sakwarege”, ngendikane bapak nailka entuk
hadiyah mbiyen. ”Pikantuk arta saking pundi ta pak kok kadingaren wantun njajan
sakulawarga?”, pitakonku rada gumun, wong sakjege bapak ora nate njajan.
Penggaweyane bapak mung dadi PNS
rendhahan ing balaikota Solo, blanjane mung pas-pasan kanggo mangan
sabendinane. ”Tak critani ya, nanging iki ora ateges aku arep umuk lho”,
ngendikane bapak karo ngguyu sajak seneng penggalihe kae. ”Bapak dhek wingi
mentas dadi juwara lan entuk hadiyah piala lan dhuwit satus ewu rupiyah”,
kandhane bapak karo nuduhake dhuwit saklembar atusan ewon sing isih aneng
amplop. ”juwara menapa pak?, pitakonku sajak gumun. ”Bapak dadi juwara macapat
aneng kantor”, wangsulane lirih karo mesem. ”Hore,.. selamat nggih pak
wangsulanku karo nyalami astane bapak, semono uga mas Wahyu lan ibu padha
nyalami bapak kabeh. ”Jebule yen wayah
sore bapakmu rengeng-rengeng kae tibake lagi latihan nembang”, kandhane ibu
karo ngguyu. Sidane wengi iku bakul bakso sing gawene ider ana kampungku tak
celuk neng ngomahku, ora mbuwang kesempatan langka iki, wengi iki aku ngenteke
bakso telung mangkok. ”Sakmangkok meneh ndhuk, ben ndang gedhe lan bisa dadi
juwara kaya bapak!”, ”amin, amin, amin”, wangsulanku manteb. Nanging beda karo
watake bapak, mas Wahyu saben-saben nyabet juwara terus umuk neng ngarepku,
”iki lho ndhuk sang juwara pencak, apa kowe bisa?”, kandhane mas Wahyu karo
ngece kae. Nanging aku ora serik, aku ngerti watake mas Wahyu, kabeh mau kanggo
mecut aku supaya gelem latihan pencak silat kaya dheweke, nanging aku panggah
wae ora gelem nuruti karepe, rasane aku ora duwe bakat pencak silat apamaneh
awaku ringkih kaya ngene. Aku percaya kabeh menungsa diwenehi keluwihan lan ana
kekurangane dhewe-dhewe, bisaku ya mung sekolah kanthi sregep ben entuk ranking
siji sanajan nganti seprene rankingku ya mung tiba tengah-tengahan wae. Bubar
ngaso wayah awan aku ditimbali bapak kepala sekolah, pak Darman guru kelasku
ngancani aku ngadhep bapak kepala sekolah, ”Tutik,.. iki ana kalodhangan becik
kanggo kowe, Pemkot Solo nganakake andon wasis uta lomba ngarang basa Jawa
kanggo murid sekolah dasar, kowe tak pilih makili sekolah, sanggup ya?”. Aku
bingung ora bisa menehi wangsulan. ”Miturut laporane pak Darman kowe pinter
babagan ngarang basa Jawa, dadi kari nggladhi sedhela tak kira wis cukup”,
ature pak kepala sekolah sajak dhesek kae. ”Saguh ya Tut, sapa ngerti nasibmu becik
idhep-idhep kanggo ngarumake jeneng sekolah mu!”, ature pak kepala karo
mbombong aku. ”Inggih kula purun pak, nanging menawi kawon mboten didukani
nggih?”. Tekan titi wancine lomba aku wis siyap aneng gedhung Pendhapi Gedhe
balaikota, bocah cacah satus seket padha melu andon wasis ngarang crita nganggo
basa Jawa kanthi irah-irahan bebas. Aku njupuk irah-irahan: ”Pemkot Solo majibake kabeh pegawene
nggunakake basa Jawa ing saben dina jum’ah”. Ing karanganku mau tak tak
tulis alesan-alesan kang dhesek kahanane basa Jawa ing jaman saiki sing wis
akeh ditinggalake para kanoman, uga tak tulis menawa basa Jawa iku rohe budaya
Jawa. Malah ing wektu saiki majalah utawa koran basa Jawa kena dietung nganggo
driji cacahe, iku wae uripe mung kempas kempis, sakliyane iku uga tak sisipi
crita nalika pak Jokowi walikota Solo sapatemon karo wong saka manca negara,
”Hwo are you mister?”, sapane pak walikota kanthi basa Inggris. Nanging wong
saka negara Amerika mau malah wangsulan nganggo basa Jawa kang alus, ”Kabaripun
sae awit saking pangestu penjenengan”. Krungu wangsulane tamune mau pak Jokowi
banjur mesem ngguyu nanging rada gumun, sakatase wong landa kok basa Jawane
pinter. Sidane sapatemonan mau terus nggunakake basa Jawa alus. Yen wong saka
manca negara wae padha seneng nggunakake basa Jawa kenangapa awake dhewe malah
padha isin?. Karanganku terus tak pepaki crita saka tlatah Ngayogjakarta,
Nalika semana aneng bis kota ana sakwenehing turis saka negara manca padha
numpak bis kota. Gandheng ora oleh panggonan turis-turis mau kepeksa padha
ngadeg. Ana sakwenehing nom-noman sing tumindak kurang ajar padha ngrasani
turis mau. ”ben kethek-ketheke padha ngadeg neng bis kota, ben ngrasakake urip
ing kutha Jogja”, kandhane wong-wong mau karo ngguyu. Krungu panggodhane wong-wong
mau, turis-turis mau padha meneng wae, sanajan ngerti yen dienyek nanging arep
mbales cara alus. Nalika tekan terminal, turis mau banjur padha mudhun ora lali
karo pamitan marang wong sing ngenyek, ”Nyuwun sewu, kethekipun badhe mandhap
terminal mriki”. Krungu pangucape turis mau nom-noman sing ngece raine dadi
abang ireng kisinan terus padha melu mudhun sakperlu arep njaluk pangapura
marang para turis. Singkat crita karangan banjur tak tutup kanthi kahanan
sakbanjure para pegawe nggunakake basa Jawa, Pamarentah pusat mbiji menawa
pamerentah Solo perlu oleh pengaji-aji amarga wis nindakake pelayanan
masyarakat kang prima, kanthi luwih cepet lan ngajeni para tamu kang njaluk
layanan apa wae.
Ora ngira karanganku
jebul entuk biji paling dhuwur, aku oleh pengaji-aji utawa hadiyah piala gedhe
lan dhuwit rongatus seket ewu rupiyah lan poto bareng karo pak Jokowi, hore,...
aku dadi juwara!. (Cuthel)
Sukoharjo, 29 Juli 2012